Sosyolog Îsmaîl Beşîkçî 19. na aşme de salona “Ozgur Unîversîte” de bi sernameyê “Mesela kurdan de ma ça ra ameyê ça” konferansêk da. Konferans saeta 15:00 de dest pêkerd hetanî saete 17:30 ramit. Seba ke konferans yê mamosta Îsmaîl Beşîkçî bi, temaşekerdoxî texmînan ra zî vêşêr bîy.
Salona ke tede konferans ameyêne dayîş, hetanî fekî ver de bibî. Salonêka bîne de zî bi hacetê sînevîzîyonî beşdarî goşdarîya Beşîkçî kerde. Nê her di salonan zî qîmê nê konferansî nêkerd. Qasî salonêke zî goşdaritoxî lingan ser de goşdarî kerdê.
Îsmaîl Beşîkçî saeta 15:00 de dest bi qisayanê xo kerd. Ey va, “Serra 1960 seba şaranê Tirkîya destpêkerdişê prosesêko newe yo. 1960 ra hetanî ewro 50 serrî vîyartî. Nê serran de vurîyayîşê zaf muhîmî bîy. Kurdî 50 serran de zaf çî kar kerdî, zaf mewzî fînê xo dest. Nê kar û mewzî heme zî kar û mewzîyê fîîlî yê. Merdim çîyê ke bi mucadeleyo fîîlî kar bikero yê çîyê ropey (peyser) nêdano û wayîr ro ci vejîyêno.
1960 de zaf roşnvîrê kurdan, zaf axa û şêxê kurdan top kerdê û ardê Sêwas ‘kampê komkerdişî’ de ardê pêser. Dima înan ra 50-60 tenî surgun kerdî. Nê kesî pêro zî keyeyanê xo de bi kurdkî qalî kerdêne. Binê nê surgunê kurdan de qiseykerdişê kurdkî zî sebeban ra yew sebeb o.
Binê heme darbeyê eskeran de mesela kurdan esta û nê rid ra,yanî rîyê mesela kurdan ra darbeyî virazîyê. Cemal Gursel darbeyê 1960î ra dima rojêk şino Dîyarbekîr. Dîyarbekir de yew kombîyayîş de vano: ‘Kesê ke şima ra vajê kurd, tuyê rîyê înan bikerêne.’ Merdim tuyê rîyê canîyan keno, merdim tuyê rîyê dizdan keno. Yanî yena a mana ke kurdî sankî nê kes ê.
Cinîyê kurdan PKK ra dima bi şêlîkî kewtê mîyanê mucadeleyî. Cinîyê kurdan ver a zor û zulmê na dewlete ra kewtê mîyanê gerîlayan. Dekewtişê cinîyan serewedaritişêk o. Cinîyê kurdan zor û teda û zulmê dewlete rey de tecawuzê cinîyan zî bi çimanê xo vînay.”
Îsmaîl Beşîkçî dewamê qalê xo de va, “11. adara 1970 de Îraq de mîyanê Sadam û Mesut Berzanî de peymana otonomî virazîyêna. Na peymane zor bi Tirkîya şino. Dima hereketê 12. adare virazîya û eskeran dest na îdareyê Tirkîya ser. Hetanî ke dozgerêko eskerî îdîanameyê xo yê dewa KDPyî de vano, ma do na peymane bixerepnê. Yew amacê Îtîhat û Teraqî zî surgunê rûman, punayîşê armanîyan û asîmîlasîyonê kurdan o. Rasta zî 1914 de rûman mintiqaya Ege ra surgun kerdê. 1915 de zî qirkerdişê armenîyan dest pêbi. Dima zî şima vînenê ke asîmîlasîyonê kurdan key ra nata dest pêbîyo û hema zî dewam beno. 1920an de Ewropa de Fransa û Îngîlîstan benê Homayê kurdan. Qederê kurdan ser qerar danê. Di dewletê zaf girdî û bitesîrî, Osmanî û Îranî, Rojhelato Mîyanên de dest erzenê qirika kurdan. Hetêk ra nê her di dewletê Ewropa û hetêk ra zî nê her di dewletê Rojhelatê Mîyanênî qederê kurdan tespît kenê.”
Badê ke qalê Beşîkçî qedîya, na rey dore ameye persê beşdaran. Çend persî ke persîyê, Îsmaîl Beşîkçî bi balkêşî cewabê înan zî da.
Mehmud Nêşite/DI
Çira tarîxê weşanayîşê no xeberî sere yanzî teberî ci de çin o?