Derheqê çay de çar rastîyî

Şarê ma çay şimitene ra zaf hes keno, ha arayî de bo ha şamî de. Bitaybetî çaya sîyaye hema-hema her cayê Kurdîstanî de yena şimitene. Fayde û zerarê çay zaf ê. La bê ke merdim biteferuat lîsteya zerar û faydeyê çay rêz bikero, muhîm o ke bizano ke taybetmendîya çay a tewr muhîme a ya ke berêde tebîî yo. Yanî, tede ne madeyê rengdayox, seveknayîş yan boyedayîşî felan estê. Aye ra kî dot, eke bê şerek û bê şit bêro şimtene, kalorî zî zaf tede çin ê.

Çaya sîyaye yan çaya keske?

Her di tewirî, çaya sîyaye û çaya keske eynî nebate ra yê. Ferq tene viraştiş der o. Pelê çaya keske tenê huşkkerde yê, yanî tenêna xam ê. Vaşê çaya sîyaye fermente benê, yanî amên (mîşte) benê. Nîya bi raya oskîjenî reng û tehmê xo cêno. No proses ra vanê fermantasyon. Fermentasyon de polîfenolî benê vîndî. Çaya keske de nê madeyî hîna zaf estê, coka faydeyê xo tikêna berz o.

Qewe yan çay?

Yew dendikê qeweyî de dorê % 2 kofeîn esto. Eke merdim eynî mîqdar de çay bişimo, panc rey zêde kofeîn şimeno. Labelê, eke merdim goreyê bardaxe bihesibno, vîneno ke dorê 50 gramî qewe lazim ê, çay rê tenê 13 gramî vaşî. Yanî, herçiqas ke qewe de bi xo hîna şenik kofeîn esto, yew tas yan bardaxa qeweyî de di yan hîrê rey zêde kofeîn esto.

Labelê tede ferqêde muhîm esto. Kofeînê qeweyî û yê çay yew nîyê. Çay de kofeîn tenêna giran gureyeno, coka kî wextderg wucud de maneno. Herçiqas ke çay dem dîyeno, hende derg kofeîn tey virazîno. Coka merdim desinde tesîrê çay nêvîneno, labelê esnaya roje de însanî keno tenêna hişyar. Kofeînê çaya keske hetta hîna zaf o.

Çay duştê krîzê zerrî?

Vanê, kam ke çay şimeno, rîzkê ey ê krîzê zerrî beno kêmî. Xora rast, Japonya de yew cigêrayîş de ke 11 serrî ame ramitene, tede cigêrayoxan 40.000 kesan ra melumat arê da. Netîce: kam ke hîna zêde çay şimito, emrê ey kî hîna derg bî. Kam ke roje de 5 bardaxî şimitî, bi îhtîmalê % 16 emrderg bî. Nêweşîyanê zerrî de na hûmare hetta bena % 26. Eke cinîke bena, hetta % 31.

Gelo çay zerar dana didanan?

Ha çay bo ha qewe: kam ke zaf şimeno, vîneno ke rengê didananê xo vurînê. Labelê ney ra qederî faydeyê çay seba didanan zaf o, bitaybetî eke merdim bê şeker şimeno. Çaya sîyaye yew lître de 0,5-2,2 mîlîgram fluorîd esto. No made didanan keno hîna pêt.

Çay duştê rîtike?

Dêka kamî nêvatêne? Eke merdim rîtîke kewt, ganî çay bişimo. Tede rastîye esta: zereyê çay de tanen esto ke roqila (loqile) rê faydeyin ê. Ser o kî antîbakterîyel û dej kişenê. Labelê ganî çay tewr tay hîrê deqayî dêm bidîyo.