Qiralê mastan: Chobanî

Sazkerdox û CEOyê şîrketê mastî “Chobanî” yo kirmanc Hamdî Ulukayayî derheqê serfirazî û karîyerê xo de bi kovaranê ekonomî Harvard Business Review (HBR) û Bloomberg Businessweek de qisey kerd. Karsazê erzinganijî şîrketê xo yê mastî serra 2005 de na ro. Ewro bi ameyeyê 1 bîlyon Dollarî Chobanî û Ulukaya DYA de fekê miletî ser o yê.

Sirê Ulukayayî heskerdişê ey ê mastî yo: “Mi tim mast ra hes kerdêne – masto qalind ra ke maya mi Erzingan de viraştêne. Wexto ke ez 1994 ameya Dewletanê Yewbîyayeyan ê Amerîka (DYA), mi dî ke mastê amerîkanan qet weş nîyo – zaf şîrin û awin bî. Mi ke mast waşt, keye de bi xo viraştêne. Dewe de mi û panc birayanê xo hertim pêro dayêne, wa kam sereyê mastî biwero.”

Ulukaya serra 1994 de ame New York ke îngilizkî bimuso. Seba ke ey şaristan ra hes nêkerd, şî vakurê eyaletî. Uca ey leyê yew cityerî de kar dî, eynî dem de kî şîya Unîversîteya Eyaletê New Yorkî yê Albany. Badê ke pîyê Ulukayayî o zîyaret kerd û gerreyê tehmê pendîrê amerîkanan kerd, Ulukayayî sey netîce Johnstown de şîrketê pendîran Euphrates (Firat) na ro. Şîrket ewro hîna destê Ulukayayî der o.

Serra 2004 de rojê Ulukayayî dî ke şîrketo girs ê werdan Kraft Foods pîyaseya mastî ra vejîno û coka yew pawlukaya xo roşeno. “Aye ra, wexto ke mi aşma adar a 2005 de afîşê rotişê şîrketêde mastî dî, ey bala mi ante. Roja bîne ez şîya bi South Edmeston û qayîtê pawluka kerd.” Herçiqas ke zere û malzemeyê pawluka kan bîbî, Ulukayayî waşt ke aye biherîno. “Pawluka ke ser û bin ra amade bî, da-65 mîlî rojawanê şîrketê min ê pendîrî Euphratesî de bîya. 2005 de Euphrates de 40 ra kêmî karkerî gureyayêne û ameyeyê rotişî dorê 2 mîlyonî Dollarî bîy; ma hema-hema newe reştîbî nuqteyê seypêbîyayîşê şîyaye û ameyeyan.”

Labelê çîyo tewr rind fîyatê pawluka bî: 1 mîlyonî Dollaran ra kêmî. Hetta zereyê pawluka de makîneyî estbîy ke fîyatê înan no reqem ra zêde bî. “Gama ke ez ragêrayêne, mi avûkatê xo ra telefon kerd ra – avûkatê mi mişawirê min o bingeyên bî. Mi ey ra va ke ez wazena na pawluka biherînî. Cewabê ey bî ke no fikrêde zaf xirabin o. Hîrê argumanê ey ê rindî kî estbî: yew, ez ke pawluka henî herînena, nêzana eke her çî tede rast xebitîno. Sey dîyin, Kraft şîrketêde zaf serfiraz o. Eke Kraft na pawluka caverdano, beno ke tede çîyê esto ke ez hîna nêvînena. Labelê argumano hîrêyin û beno ke gumano tewr girs o bî ke pereyê mi çin bî. Heqa ey estbîye: o taw hende pereyê mi qet çin bî”, Ulukaya vano.

Dewamê ci de Ulukaya nîya qal keno: “Çi esto ke mi pere rê çare dî. Seba herînayîşê pawlukaya mastî mi banka ra kredî girewte. Di rojî ez bi nuştişê Business Planî (planê karî) meşgul bîya, mi garantîya taybetîye û fîyatê herînayîşî ra 10 % da. Banka û dewlete ra 90% yê bînî amey. 17. tebaxa 2005 de mi kilitê pawluka girewtî xo dest.”

Eke ez besekena panc serran de yew şîrket sifir ra bîyarî bi yew bîlyon, o wext her kes naye besekeno.

Sîyasetê fînansekerdişî yê Chobanî heta ewro nîya bî: tena bi kredîyanê bankayan û sermayegozarîyanê ameyeyanê rotişî şîrketî xo raver berd. Sermayegozarê teberî – sey şîrketê venture capital û private equity ya kî nêmedarê bînî – hewce nêbîy, HBR meqala xo de vana. “Xeylê kesî ma rê pêşnîyaza pereyî kerde. Labelê ma besekerd ke bê nînan raver şêrîme.” Goreyê zafêrîya karsazan, girsêrkerdişê karî bê sermayegozaranê teberî mumkin nîyo. Ulukayayî musna ke no fikirîyayîş şaş o. “Eke ez besekena panc serran de yew şîrket sifir ra bîyarî bi yew bîlyon, o wext her kes naye besekeno.” Ewro Ulukaya hîna wayîro tek ê Chobanî yo.

Bêrîme serra 2005: herînayîşê pawluka ra tepîya Ulukaya desinde yew westayê mastan ard karê xo. “Ma ê di serranê ameyoxan de bi başêrkerdişê reçeteya xo ya mastî meşgul bîyîme. Mi çarna karkeranê ke raver ra seba Kraft xebitîyayêne, ê ardî zereyê fîrma. Seba ke verê karê ma çin bî, mi ê çend aşmî bi boyaxkerdiş û tamîrkerdişê pawluka meşgul kerdî.” Destpêke 2006 de Chobanî masto amerîkan seba şîrketanê bînan viraşt, nîya tenê hasilat virazîya.

Çend aşmanê ceribnayîşî ra dime (pêro pîya 18 aşmî), Ulukaya û westayê xo reçeteya mastê weşî dîye. Hedefê 2006 hewtane rotişê 20.000 paketanê mastî bî. Pispor û rotoxo verên ê Chobanî yê ê wextî, Kyle O’Brîenî, va ke “Eke ma 36 aşman de netîce nêvînenîme, ma do caverde û her kes raya xo ra şono. Labelê ey [Ulukaya] mi ra ke: ‘Ma do dinyaya mastan bivurnê!’ No kî zaf şî qayîlê mi.” Serra 2007 de hîna şîrketanê Dannon û Yoplaîtî wayîrê 71 % yê pîyaseya mastî ya DYA bîy. Masto qalind ê herêma ma ke Amerîka de sey masto yûnan name beno, tena parçeyê 2 % yê pîyase girewtêne. Oktobra a serre de Ulukaya û ekîbê xo siparişo verên ê markaya yo “Chobanî” yew supermarketê Long Islandî rê hazir kerdîbî û rusnaybî – 300 hebî paketê mastî. Yew hewte ra dime Ulukayayî ê supermarketî rê telefon kerd û persa eke mastê xo roşîno yan ney. Xeberêda rinde ameye: mastî rinda rind roşîyayê, hewteyo verên ancîya 300 paketî lazim bîy. Nêmeyê serra 2009 de Chobanî êdî 200.000 paketî her hewte rotêne.

2009 de Chobanî tewra ke duştê şîrketanê girsan sey Yoplaît û Dannonî de bivejîyo. Produksîyono hewtane vejîya 1.000.000 paketan. “Seba yew şîrketo teze gerek ke merdim ya qij bimano ke êyê bînî hêrişê to mekerê, ya kî ti bi heybetîye bi xo hêrişê înan kena, para xo wazena. La, eke ti rast nêkena, beno ke ti her çî kena vîndî. Mi ra va ke ganî ma hewte de 400.000 paketan bivejîme, feqet mi ra gore 1 mîlyonî hîna rast bîy.” Planê Ulukayayî rast xebitîya: 2011 de siparişo hewtane vejîya 1,2 mîlyonî paketanê mastî. Emser ameyeyê rotişî yê Chobanî 1 bîlyon Dollarî yê. Şîrketo ke zemanê xo de pîyaseya qijkeke rê gurênayêne, nika 36 % yê pîyase pêcêno – erja pêroyê pîyase kî 6,5 bîlyon Dollarî ya.

Zafê rojan, 150 ra zêde tir û kamyonî yenê û şonê pawlukaya Chobanî ke şit û meywe biberê ya kî mast bîyarê. Ewro pawluka de 1.300 însanî 24 saetî û hewt rojî kar kenê ke her hewte yew mîlyonî paketê mastî bêrê viraştene. Chobanî mastê xo bi cîya-cîya tehman û tewiran pêşkêşê muşterîyanê xo kena: tede çîlege, henare, proteqale û da-des tehmê bînî estê. Mîyanê panc serran de Chobanî Ulukaya kerd bîlyoner – panc serran ra ver hetta ameyeyê şîrketî çin bî. Emser Chobanî sey seba şîrketo tewr serfirazo newe xelate girewte.

Ewro Hamdî Ulukaya bi xo zafêrîya wextê xo jetê şîrketî de vîyareno. Serra 2011 de Chobanî yew şîrketo awustralyayij “Bead Foods” herîna û 30 mîlyonî seba başêrkerdişê pawlukaya xo ya mastî nêzdîyê Melbourne de xerc kerd. Hêvîya Ulukayayî ya ke mastê xo uca ra îxracatê Asya bikero. Şîrketî Amsterdam de kî yew ofîsê rotişî kerd ra. Feqet Chobanî do xoser bimano, Ulukaya vano. “Nîya ez besekena şîrket goreyê fikrê xo îdare bikerî.” Nê rojanê peyênan de Ulukayayî zereyê şîrketê xo de şimitişê cixara zî kerd qedexe, nika o bi xo kî hertim şono teber ke yew cixara fîyo ra ci. “Ez tena seba karêxovetiş no şirket ronênayo”, Hamdî Ulukaya vano, “Ez bi rastî karê xo ra hes kena.”