Kovara sîyasî ya DYA The National Interest derheqê têkilîya Tirkîya, Dewletanê Yewbîyayeyan ê Amerîka (DYA) û kurdan de aşma çeleyî de yew meqala bi sernameyê “Mesela Kurdan ê Erdoganî” neşr kerde. No nuşte de Morton Abramowîtz û Jessîca Sîms vanê ke qederê karyerê serekwezîrê Tirkîya Recep Tayyîp Erdogan mesela kurdan de bellî beno.
Erdogan do faydeyê cengê Sûrîye xo rê bivîno
The National Interest ra gore Erdogan reya verêne destekê şarî keno vîndî. Bitaybetî mesela Sûrîye ey rê bî derd: kampan de 150.000 ra zêde multecî estê, nînan ra teber 80.00 şaristan û dewanê Tirkîya de. Ser o kî kêmasîya butçeyî û problemê bi hevalê xo yê kanî Başar al-Essadî vejîyay rojeve. Seba Erdoganî “hîna xirab o ke antişê hêzanê Essadî herêmanê kurdan ra seba hermeyê PKK ya Sûrîye îmkan da ke uca bicêro xo dest û beno ke zî îhtîmalê ronayîşê yewna herêma otonom a kurdan bî ra.”
Derheqê proses û mukazeranê aştîye de nîya nusîno: “Hîna çîyê nêvurîya -eke bî, Sûrîye de her çî bî tenêna xirabin- labelê Tirkîya de hîsî vurîyay. Wexto ke Erdoganî da zanayene ke hukmat bi serekê PKK Abdullah Ocalanî ra muzakeranê aştîye biramo, rewşa sîyasî ya Erdoganî raver şîye. Hîna tesîrdar o ke destûrê parlamenteranê kurdan esto ke 14 serran ra tepîya reya verêne Ocalanî de bêrê têlewe. Lebata Erdoganî mabênê derûdorê sîyasetî de destek girewte (nasyonalîstan netede) û ser o kî bale çarna rexne û belayê Sûrîye ra. (…) Dereceyê rexbetî yê AKP hîna 50% ra ser o yo. Prosesê aştîye bingeyê xo de zor o. Paknîyetîya her di hetan hîna bêdelîl a, hîsî xorîn ê û deyaxê PKK hîna bellî nîyo. Labelê serebûtê herêmî şikînê nê prosesî (…) têser û têbin bikerê: eke Essad şono, beno ke krîzê Sûrîye beno tenêna xirabin: bi hîna zêde gonîrişîyayîşê mezheban, hîna zêde multecî yenê û yew îstîqbalo nedîyar seba kurdan Sûrîyêda werêankerde de aseno; û beno ke hîna rew, krîzê yewîya Îraqî û herêma xo ya nêmxoser a kurdan tenêna şono raver .”
Fikrê nuştoxanê meqale ra gore serekwezîrê Tirkîya do krîzê Sûrîye ra faydeyin bivejîyo. “Verê veran, Erdogan do faydeyo sîyasî yê terkkerdişê Essadî bivîno, senî beno wa bibo. Bi îhtîmalêde girs o xo do sey demokrasîberdoxo serkewte ramusno ke her çî ra ver kî sey muslumanêde rind multecîyanê Sûrîye (…) rê ca dîyo.”
Qederê kurdanê Tirkîya sîyasetê Sûrîye û Îraqî ra bellî beno
Qederê kurdanê Sûrîye, bi The National Interest, do rasterast tesîr bido mesela kurdan a Tirkîya û tede prosesê aştîye. “PKK, bi sitarê xo boverê sînoranê Tirkîya de, asayîşê Tirkîya rê belkî bena texdîd. (…) Erdoganî nîşan da ke Tirkîya herêma otonom a kurdan Sûrîye de qebul nêkero – labelê eke o besebikero virênîye ro ci bicêro, hîna qetî nîyo. Eke nêzdîyê sînoranê Tirkîya de werteyê kurd û terefgiranê Essadî de cengêde qilêrin herêma xosera kurde ser o biqewimîyo, no sîyasetê Tirkîya û Erdoganî rê zerar dano, bitaybetî derheqê mesela kurdan û lebata aştî ya Tirkîya de.”
Sîyasetê Îraqî kî kurdan û tirkanê Tirkîya eleqedar keno. “Îraq daîma mezheban ra gore parekerde yo. Têkilîya Tirkîya bi Hukmatê Herêma Kurdîstanî (KRG) bîye tenêna rinde û Anqara nifaqê werteyê kurdan û Bexdadî derheqê eksportê petrolî û mesela mintiqaya Kerkûkî de hetê kurdan kena.”
“Tirkîya, seba ke Îraq de bandura Îranî ra tersena, muxalefetê serekwezîr Malakî kena. (…) Na mesele mabênê Tirkîya û DYA kî kerd vila. DYA bawer kenê ke Malakî seba seveknayîşê yewîya Îraqî rolêde bingeyên kay keno. Coka tey anormalîya Tirkîya esta: a wazena ke rîyê tersê tesîrê dewletêda xoser a kurdan ra yewîya Îraqî bisevekno. Labelê eynî game de Tirkîya parçebîyayîşê Îraqî rê dest dana. Aye ra zî wet gerek merdim baldar bo ke Îraqo ereb duştê kurdan de pêro dano ke Îraq terk mekerê.”
Mesela kurdan kî bîya mesela Amerîka
Goreyê meqala Abramowîtz û Sîms ra îstîqbalo sîyasî yê Erdoganî serebûtanê Sûrîye û Îraqî de girêdaye yo. “Polîtîkaya ey ê Sûrîye hîna beno bimesref. Başêrkerdişê ey yê têkilîya KRG seba Tirkîya bî populer û zaf faydekar. Tirkîya zî seba raverşîyayîşê herêma Kurdîstanî bîye zaf muhîme. Lakîn îhtîmalê çareserkerdişê mesela kurdan ke meselêda seserre ya, herçiqas ke zor bo, nê mewzûyî kerdî hîna muhîm. Muzakeran bi Ocalan û kurdan do wadeyêde derg de dewam bibê û omidê çareserîye hîna biguman o. Labelê, hîna ke na nêmserre de na mesele raver şona, beno ke Erdogan vurnayîşê qanûnê bingeyî bi destekê parlamenteranê kurdan ano bi kar – duştê fikrê xo yê verênî bi nasyonalîstan ra ney ke ê no taw muxalefetê Erdoganî kenê.”
Peynîya nuşteyî de yeno vatene ke mesela kurdan kî têkilîya Tirkîya û DYA ser o tesîr dana. “Mesela kurd a Tirkîya bîye mesela Amerîka zî. Heta nika DYA hertim na mesele ra dûrî vindetî, destekdayîşê seba şikitşê PKK Îraqê Vakurî ra qederî, tabî. Feqet beno ke ê çîyanê ke DYA Sûrîye û Îraq de kenê, nika rasterast tesîr danê sîyasetê zereyî yê Tirkîya. Ewro, babeta Îraqî de Waşîngtin Tirkîya de hemfikr nîyo û bi îhtîmalêde pîl kî mesela Sûrîye de. (…) Reya verên a ke DYA rê polîtîkaya pan-kurde seba pêro herêman lazim bena. Beno ke mabênê Tirkîya û DYA beno tenêna hêrsokin.”
