“Wextê de yew welat de yew merdim beno. Rojan ra rojê cinîka xo ra vano: ‘Erê cinîk, xwezikêna yew lajê mi bibîyêne’. Cinîke vana: ‘Eke Heq biwazo, yew laj dano to. Labelê ti gere qîymet û rûmetê ê lajekî rind bizanê.’
Wext vêreno ra, merdimî rê yew lajek beno. Lajek hona yew hewte bîyo, venga dalakî (sunetçî) dayo û sunet kerdo. Çend rojan ra dime poxê sunetkerdişî ra lajek merdo. Mêrik nişto ro berbayo. Cinîke nîyadayo ke halê mêrdî rind nêaseno, vato: ‘Mêrik, mi to ra nêva ti gere qîymet û rûmetê lajekî bizanê? Lajek hona sawî bî, to sunet kerd, xora nîya beno’.”
* * *
Merdim tayê çîyan qet nêwazeno ke binuso ya kî vajo. Labelê eke mevajo kî sey yew gune zereyê însanî de maneno. Rinde a ya ke vate, wa bêro vatiş. Her kes raşte û çewte kî bizano. Na derheq de fikr bikero û ci ra derse veco ya kî meveco. Ez vateyê xo vano, zereyê mi de sey yew gune memano, ez kî pozxin mebî. Çi lazim “şar û êlig”, her kes çîyê fikrîno. Vateyê mi o yo ke ez wazeno rexne û krîtîkkerdişê edebîyatê kirmanckî ser o çend çekuyan vajî.
Her kes zano ke bi ziwanê kirmanckî hona newe-newe fikrî yenê nuştene. Hona edebîyatê kirmanckî çimê xo rind yanêkerdê. Merdimo kurd bi kirmanckî bi serran ra hetanî ewro fekkî fikrîyo. Nê ziwanî zereyê wextî de standardê xo kerdo vîndî. Ewro newe-newe yeno ra xo. Newe-newe wurzeno linganê xo ser. Newe-newe beno standard. Hona zaf kesî kirmanckî nas nêkenê. Zanayîşê xo bibo kî zaf kes hona nêwaneno. Coka ganî merdim virênîye de no ziwano rindek bido naskerdiş, bido heskerdiş. Naye kî ancax bi nuştiş û bi wendiş yeno ra ca.Wezîfeyo en verên, en yewin o yo ke merdim bi heskediş no ziwan bido naskerdiş û bido wendiş.
Peyê cû hêdî-hêdî edebîyatê ey ser o rexne virazo. Edebîyatê kirmanckî hona zaf sawî yo. Sey derguşê bulkîkerdişî hona newe-newe bulkî keno. Hona newe-newe goş dano lorîyanê maya xo ser. Damîşê rexne û krîtîkanê giranan nêbeno, înan nêdano we. Helbet bê rexne û bê krîtîk edebîyat edebîyat nêbeno. Edebîyat rexne û krîtîk ser o beno edebîyat û raver şono. Labelê hona edebîyatê ma çin o, say nêbeno. Bi çend romanan û bi çend hîkayeyan û bi çend sanikan edebîyat nêbeno edebîyat. Edebîyat ganî dewlemend bo. Edebîyat ganî wayîrê sere û çiman bo. Wexto ke ziwanî xo xelesna ra, edebîyatê kirmanckî linganê xo ser vinet û cêra, o taw rexne û krîtîkanê xo çiqas virazenê wa virazê.
Labelê bi na qeyde nêbeno. Bi na qeyde dewlemendîya edebîyatê kirmanckî nêna ca. Merdim uşto ra bi emegêde zaf giran yew roman nuşto. Nê ziwan û romanî serê erdê Heqî de newe yewbînî dîyo. Ê bîle (bira) hona yewbînî rind nas nêkenê. Ey bîle hona xerîbê yewbînî yê. Nuştox, wendox û ziwan hona xerîbê yewbînî yê. Ti wurzena ra sey edebîyatê se serran no edebîyato sawî ser o rexneyanê giranan virazena. Bi fikrê mi, no gure gurêde biaqil nîyo.
Vindê birayê mi, vindê, seba Heqî vindê. Se kenê, tayê para Heqî tede verdê. Vindê wa nuştoxî zaf bê. Vindê wa wendoxî zaf bê. Verê înan de bend mevirazê. Verê înan qapan mekerê. Înan azad verdê. Azad verdê ke ziwan sey sipîya awe gur bo.Vengê ziwanê ma yê dayîke wa her kes bizano û biheşno. Eke şima şîkînê, dostanê nê ziwanî zêde kerê. Nuştoxan û wendoxanê nê ziwanî zaf kerê. Çimke her çî wextê xo de weş o. Guro ke wext ra raver û tepîya ame viraştene, xeyrê ey gure rê çin o. O gure zerar ra dot çîyê nêano ca
UNESCO vano: “Kirmanckî mîyanê vîst serran de werte ra darîno we. Ganî no ziwan bêro seveknayîş.” Ewro ganî her kes bi kirmanckî biwano û binuso. No ziwan qisey bikero û merdene ra raxelesno. Wezîfeyo en muhîm no yo. Ganî deşta pane de her kes xo ko mezano. Kes bêwext derguşan sunet mekero.
Alî Beytaş
