Serewedaritiş ke Lîbya de ca cêno, fîyetê petrolî keno berza berz. No durum bitaybetî Ewropa de tersê kêmîbîyayîşê petrolî virazeno ke seba tayê ekonomîyanê dinya raverşîyayîşê ekonomî şaneno tehluke ver. Sirf petrolrotoxî vurnayîşo çîp ê fîyatan ra fayde cênê.
Zafê hukmatê na dinya nika tersenê ke juna (yewna) krîzê petrolî bêro meydan. Di tewirê tewr muhîmî yê petrolî Brent û êyê amerîkayijî West Texas Intermediate (WTI) reşt erja xoya tewr berz a di serran. Nê rojan de fîyatê Brentî 119 Dollarî, yê WTI serê 100 Dollaran de bîyo. Beno ke rekorê hamnanê 2008 nêzdî de yeno şikitene, o taw ju (yew) varîl petrol 247 Dollarî bîbî. Sereyê emserî de xeylê pisporanê fînansî texmîn kerdîbî ke fîyatê petrolî serra 2011 de dorê 90 Dollarî de bimano. Nika texîmî texmînan ra berz ê, panîk kuno hesabkerdişê analîstan.
Bi Lîbya ra reya verêne ju (yew) welato ke petrol vejeno, kuto binê şoreşî ke verê veran Tunîs ra bîyo vila û tepîya şarê Misirî û ê welatê bînî ê Rojhelatê Mîyanênî tesîr kerdo. Analîstê bankayan vanê ke beno ke reşwa Lîbya seba pîyaseya petrolî serebûto tewr muhîm ê 50 serranê peyênan bo. Nika pisporî texmîn kenê eke mumkin o ke protestoyî kî biresê dewletanê dormeyê Erebîstanî. Bitaybetî Ewropa de tersê kêmîbîyayîşê petrolî beno girs. No û înflasyon hem fîyatê petrolî hem kî faîzan kenê berz ê welatan de. No kî yeno ra a mana ke raverşîyayîşê ekonomî beno daha giran. Aye ra kî dot xeylê welatê Ewropa binê deynan de nalenê, înan rê nika ra ekonomîyêda pête lazim a.
Lîbya endama organîzayonê welatanê îhracatkerdoxanê petrolî (Opec) ya. No kartelê petrolî de pêro pîya 12 welatî estê. Para Opecî pêşkêşê petrolê dinya ser o 40% ya. Dorê 80% yê rezervanê dinya yê Opecî yo. Pêşkêşê petrolê dinya ra 2% yê Lîbya yo. Merdim (mordem) ke têverrono: Erebîstanê Seûdî 12% kontrol keno. Feqet Lîbya seba Ewropa muhîm o, çike Lîbya de rezervê tewr girsî yê Afrîka estê û welat uca (uza) her roje 1,6 mîlyonî varilan petrolo xam vejeno. Şoreş ra raver her roje 1 mîlyonî varilî kî îhracat bîy. Ser o kî kalîteyê petrolê Lîbya rind o ke coka xebitnayîş seba endustrî daha rehet o.
Heta nika xeylê enformasyonî derheqê rewşa vetiş û rotişê petrolî de çin ê. Çiqas varîl no wext îhracet benê Lîbya ra, kes nêzaneno. Labelê eke petrolê Lîbya kî rabirîyo, rezervê dinya zaf ê. Pîyaseyê petrolî zaf hesas ê. Herçiqas ke dinya de petrol hîna nêqedîya, aksîyon û markayê petrolî benê fîyatberz.
Labelê her krîz de kî juyê (yew) kar keno. Nika wext wextê petrolrotoxan o. Nê hewteyan de rotoxê petrolî zaf pere kenê, ê lewîyayîşanê pîyaseya petrolî ra kar kenê. Bêguman kî vetoxê petrolî fîyatberzîya petrolî ra fayde cênê. Tayê cayanê Rojhelatê Mîyanênî de vetişê petrolî zaf erjan o, mavajîme 10-30 Dollarî seba ju (yew) varîl. Labelê seba ke pîyase de nika fîyatê petrolî berz o, nê welatî şikînê rotiş de hîna zêde kar bikerê, bitaybetî welatê Opecî. Opecî serra 2010 de bi îhracatê petrolî 750 mîlyarî Dollarî kar kerd, 2009 de 571 mîlyarî bîbîy. Texmînan ra gore emser kî karê Opecî do 847 mîlyarî Dollarî bibo.
Îstîqbalê Lîbya hîna bellî nîyo. Hetê ekonomî ra kî xeylê persî estê ke cewabê înan hîna nêamey dîyene. Mueyîdeyî ke bêrê, seba îhracat xirabin ê. Protestokerdoxî ke kunê ser, kam do rezervê petrolî yê welatî kontrol bikero? Bellî nîyo eke şirketê dugelan (duwelan) jê (sey) BP, Enî û Wîntershall o wext yenê peyser ya ney. Coka suprîs nîyo ke Erebîstanê Seûdî nika virênîye ro aye cêno ke welatê xo nêbo jê (sey) Lîbya. Hukmatê qiralan wazeno ke şarê xo rê 40 mîlyarî Dollarî xelate bikero.
