Her roja şemîye yenê pêser, kom benê û bi serran o ke eynî persê bêcewabî pers kenê: laj û kênayê ma kotî yê? 700 reyan ra zêde kom bîyî û mucadeleya înan hîna dewam kena: efsaneyê Mayanê Şeme.
Bi pankart û qerenfîlan yenê. Bêveng nişenê ro. Persanê giranan pers kenê. Domanê ma yê ke 1990ra nat bîyê vîndî, kotî yê? Înan rê se bîyo? Mezelê înan kotî yê? Zafêrîya kişîyayeyan kurd ê. Mayî kurd, dewlete kî bêcewab û sucdar a.
Nê cinîkê xirt ê ke sey “Mayê Şeme” name benê, reya verêne 27.05.1995 de çalakîya xo viraşte, 23 serran ra ver. A roje ra net her şeme meydanê Galatasarayî yê Îstanbulî de yenê têlewe û bi çalakîya roniştene dewleta Tirkîya seba merdimê ke nezaret de bîyê vîndî û kiştoxê înan hîna bellî nîyo, protesto kenê.
Her çî newroza 1995î de dest kerdbî ci
Tarîxê Mayanê Şeme resena serra hedîseyê “taxa Gazî”. Roja 27.03.1995 de yew grûba merdimanê nênasan yew taksîramitoxî kişenê û pê taksîyê ci ramenê zereyê qehwexaneyê ke taxa elewîyan de ca gêna û bi nê hedîseyî her cayê Îstanbul de têkewtişî qewimîyenê. Mîyanê hîre rojan de 22 merdimî kişîyenê û se ra zêde kî benê dirbetin. Xeylê merdimî yenê pêgirewtene.
21.03.1995 de, hedîseyê taxa Gazî ra ver, Hesen Ocak, camêrdê 29 serran o ke eslê xo Mamekî ra yo, hetê polîsan ra yeno pêgirewtene û beno vîndî. Hesen Ocak kirmancêde welatperest bîyo, waya Hesenî vana ke, Polîsî o roja newroze pêgirewt, ê serran newroze qedexe bîye û polîsî kewtêne ê merdiman dima ke adirê newroze, adirê xoverdayîşî kerdêne we. Cêncî polîsî dest ra remayî, kuçan de sitar dîyêne. Hesen kî kuçê de gurîyenê. Uca de Hesen yeno pêgirewtene – goreyê waya Hesenî, polîsan xora rew ra zanayêne ke Hesen çepgir bî.
Vîndîbîyayîşî ra dime, maya xo, Emîne Ocak, bi heval û merdimanê xo 55 rojî lajê xo saye kerd. 15.05.1995 de meyîtê Hesenî bi rêçanê îşkenceyî, goristanê bêkesan de yeno dîyene. Nê hedîseyî ra dime mesela mergê Hesen Ocakî bena xoverdayîş, tenya seba merdimanê Hesenî ney, la seba xeylê may û pîyan.
27.05.1995 de yew grûba ke 10-15 kesan ra yena pêra, dest bi çalakîya roniştene kena. Şema bîne ancîya yenê têhet. Şema bîne reyna. Waya Hesenî, Mesîde Ocak, no derheq de qal kena vana ke “Polîs erzîya ma ser, nêverdayî ke ma ronişîme. Serra 1999î de ma çalakîya xo birnaye, la tenya a serre 9 merdimî bîyê vîndî! No karê ma yo, ê gazê biberî û pêrodayîşî êndî çimê ma de nêasayî.” Nîya, efsaneyê Mayanê Şeme dest kerd ci.
Hewt serran ra dime, serra 2002 de halo îstîsnayî (OHAL) ke şaristananê kurdan de ame ronayene, wedarîya. Netîce: 32 serran de 1.352 merdimî bîyê vîndî. Dewleta tirkan tenya 472 hedîseyî nayî ro xo, nînan ra 264 fayî leşa merdeyan vîndîbîyaye yê, ê hîna bêmezele yê. Bitaybetî serra 1994 gonine bîye. A serre 194 kesî ameyî vîndîkerdene û dewaya 341 kesan hîna rakerde yê. Zafane nê merdimî Kurdîstan de bîyê vîndî. Kiştoxê înan hema mechûl.
Bi her çalakîye, bi her serra bêvenge, hûmara Mayanê Şeme game bi game bîya zêdîye. Bîyê çend hezarî. 1995 ra heta 1999 her şeme protestoyê bêvengî ca girewt, 13.03.1999 polîsî nêverda ke çalakîya roniştene dewam bikero û qedexe naye ro. 31.01.2009 de mayî reyna kom bîyê û çalakîya roniştene ancîya dest kerde ci. Heta ewro hîna dewam kena.
Dewlete teba nêkena
Hedefê mayan o bingeyên o ke meyîtê vîndîbîyayeyan yê serranê 80 û 90an bivînê û faîlê berpirsîyarî cezaya xo bivînê. Goreyê Komela Heqanê Merdiman (ÎHD) ra, hûmara vîndîbîyayeyan nika reşta 800 kesan. Raporê Merkezê Azadî yê Stockholmî ra gore kî mabênê serranê 1930 û 1980an de 20 serebûtê bi zor ra koçberkerdişî estbîyî. Selba Arcan, endama ÎHD ke mesela Mayanê Şeman de eleqedar bena, vana ke hûmara vîndîbîyayeyan a raştikêne nêna zanayene. “Ez ney tesdîq bikerî, bi seyan kes ê. La vîndîbîyayîşê yew kesî bi xo felaket û sucêde giran o.”
Xeylê merdimê mexdûr û merdeyan vejîyayî mehkemeyan ver. Tewr tay 60 kesî dewaya xo berde verê Dadgehê Heqanê Merdiman ê Ewropa. Nînan ra 55 dewayan de Dadgehî cezaya girane birnaye û qerar da ke dewleta Tirkîya sucdar a. Çi esto ke nê qerarî Tirkîya de zaf fadeyin nêbîyî. Edalet hema nêameyo dîyene. Goreyê xeylê fikran, dewlete xora bi hewayêde ciddî nêceribna ke nê dewayan çareser bikero. Xeylê mayî hîna nêzanenê ke domananê înan rê se bî.
Waşt reya 700. kom bibê
Emser, 25.08.2018 de, Mayê Şeme waşt reya 700. kom bibê, labelê bi waştena wezîrê karanê zereyî, Silêman Soyluyî, çalakîya roniştene qedexe bîye. Mayê Şeme Twîtter ser o da zanayene ke ê ganî zê her hewteyî meydanê Galatasaray de cayê xo bicêrê. Polîso ke mayan destûr nêda, bi gazê biberinî herişê mayan kerd û xeylê parlamenterê ke seba piştgirîye ameybîyî, tewqîf bîyî. 34 kesî a roje ameybîyî tewqîf kerdene. Înan mîyan de Emîne Ocak kî estbîye.
Mucadeleya Mayanê Şeme hîna dewam kena. Wexto ke Arcan ra pers kerd, tirê nê çalakîyî key biresê peynî, aye cewab da: “Ma tenya seba waştişanê Mayanê Şeme tîya de nîyîme, la seba pêro komelî ameyîme. Gerek dewlete rîayetê qanûnî bikero. Ma rê heqê merdiman lazim ê, dadger û qerarê bêterefî lazim ê. Eke faîlî ameyî berdene mehkemeyan ver û vîndîbîyayeyî ameyî dîyene, o wext ma çalakîya xo vindernanîme.”
Hanîfe Yildiz, 66 serrî der a. Aye lajê xo Murad tewr peyên serra 1995î de dî. Lajê xo 19 serrî bî û polîsê tirkan venga ey da ke seba tehqîqatêk bêro qereqol. Heta ewro Murad vîndîbîyaye yo, bi îhtîmalêde pîl kişîya. “Heta ke dewlete ma rê cayê mezela lajê mi nêmusnena, ma fek dewaya xo ra veranêdanîme. Bi no hewa ez dayîkîya xo seveknena. O hema lajê min o.”
