Cengê Qerebaxî ke nikayî rê qedîya, bellî yo ke Azerbaycanî ci ra fayde girewt: xeylê qisimê Qerebaxî yê ke verê cû destê Armenîstanî de bîyî, nika kewtî destê Azerbaycanî. Bi hezaran armenîyan welatê xo teriknenê remenê. Hesabê nê cengî hema hûmarîyeno, çi esto ke nika ra yew çî rew beno bellî: qezenckerdoxê nê cengî yê pîlî Rûsya û bitaybetî serekkomarê ci Vladîmîr Putîn ê.
Putînî xo sey mabênkarê serkewteyî musna ra dinya. Binê peymana newîye de da-2.000 “hêzê aştîye” rusnîyenê Qerebax. No estbîyayîşê artêşa Rûsya armancê Moskova tesdîq keno ke bandura Rûsya bireso Qefqasya kî. Xora, perspektîfê Rûsya ra Armenîstan û Azerbeycan tarîxê xo de parçeyê Yewîya Sovyetan bîyî. Heto bîn ra Rûsya herinda xo verba reqiba xo ya herêmî, Tirkîya, kena pête. Azerbeycan hem seba Rûsya hem kî seba Tirkîya resê gaz û petrolê Deryaya Xezarî yo.
Heyfê Rûsya
Merdimo ke qayîtê hereketê artêşa Rûsya keno, vîneno ke Kremlîn raverê destpêkerdişê cengî de armancê xo plan keno. Nîya Sûrîye de armanc awankerdişê îstasyonê artêşî bî, bi nê planî Rûsya tewrê cengê Sûrîye bîbîye û nîya sey netîce parçeyêde erdê Sûrîye seba 50 serran kîra kerdo. Qerebax de kî na stratejî gurenaye. Rûsya raver ra duştê nê lejî de nêvejîyaya. Henî aseno ke Moskova waşt ke Armenîstan tenê zerar bivîno, çike serranê peyênan de Armenîstanî verê xo çarnabî Ewropa. Esnaya cengî de kî Ewropa ardimê Armenîstanî nêkerdo. Seke Sûrîye de, îqaz û balantişan ra teber YE ra teba nêvejîya.
No ceng destê Rûsya de bî. Senî ke Efrîn de zanayêne de artêşa tirke heta kotî verdanê, hêzanê rûsan Qerenbax de kî lewîyayîş û raverşîyayîşê artêşanê bînan kontrol kerd. Peynîye de, Rûsya hem Armenîstan ard ra raye hem kî Azerbeycan ra heyfê xo girewt. Des serrî verî, serekkomar Alîyevî leşkergehê Gebele ke hetê Rûsya ra ameyêne gurenayene, ca dabî û pêro leşkerê rûsî peyser rusnabî. Ewro kî leşkerê Rûsya bi girsîya 2.000 merdiman ancîya cêrenê ra cayê xo yê kanî, heto bîn ra Qerebax bî deyndarê Moskova.
Herçiqas ke Tirkîya hetê Azerbeycanî kerd, Putîn û Rûsya besekerd ke menfeatê xo biseveknê û herinda hêzanê tirkan de hêzê rûsî ca kerdî. Tirkîya “hêzanê xo yê aştîye” rusnena Azerbeycan, la bi hewayêde efektîf Qerebaxî nêkewena. Na girêdayeyîya bi Rûsya ra faydeyê hemkarîya Tirkîya û Azerbeycanî sivik o. Tirkîya seba Azerbeycanî cehd kerd, la netîce kêmî bî. Sey Sûrîye, Rûsya noca kî reyna musna ke cengo asîmetrîk û demderg senî yeno kerdene. Tirkîya, Armenîstan û Azerbeycan pêro goreyê qaydeyanê Rûsya kay kerd.
Mîrasê Putînî
Kamcîn het ke kewt ser, peynîye de na peymana xelata Putînî ya dîplomatîk a. Rûsya xo kerda aştîviraştoxa Qefqasya, nîya Rûsya pede-pede kontrolê cayanê Yewîya Sovyetan ê kanan peyser cêna. Lete bi lete, game bi game bandura xo kena dahîna hîraye. Sirr nîyo ke armancê Putînî o ke mîrasê ey peysergirewtişê hêz û heybetê Yewîya Sovyetan û Rûsyaya çaran bo.
Eke û çiqas na peymana newîye aştîya Qerebaxî seweknena, hîna kes nêzaneno. Meseleyê 1990an hema hel nêbîyî û ewro mabênê Azerbeycan û Armenîstanî asta tewr xirabine der a. Nika ra vengê tayê analîstan benê berzî ke bê tewîzanê raştikênan no adirbes do demêde kilm de reyna birijîyo. Seba Rûsya kî verdayîşê hêzanê xo yê aştîye belkî beno rîzîkoyo newe. Labelê armancê Rûsya yo demderg raverberdişê tesîrê xo yê Armenîstan û Azerbeycanî yo, coka Rûsya do boyna biceribno werteyê her di hetan de mabênkarîye bikero. Xora, bê mudaxeleyê DYA û Ewropa, Rûsya ra teber herêm de hêzo girso bîn nêmaneno.
