“Rojên Tenduristîyê yên Mezopotamyayê” Ser o Çend Çekuyî – Munzur Çem

14-16ê oktobre de, Dîyarbekir de bi nameyê „Rojên Tenduristiyê yên Mezopotamyayê“ (Bi kirmanckî: Rojê Weşîye yê Mozopotamya) kongreyê amê amadekerdene. Eslê xo de na kongre ê dîyine bîye. Kongreya yewine (juyine) par tepîya Dîyarbekir de virazîyabî. Cayê kongre hem par hem kî emser „Navenda Kongreyê ya Cîgerxwîn“ bî. Kongre şanê 14ê oktobre 2010ine de dest pêkerd, 16ê aşme de dormeyê 14ine de qedîye. Temaya kongre emser  „Rîşa Merdiwere / Kanser“ bîye.

Çîyêde balkêş bî ke doktorê vakûrê Kurdîstanî hetê elaqadarîye ra xeylê sist mendîbî. Goreyê hûmare ke merdim bifikirîyo, vakûrijî no derheq de qet serkewte nêbî, sinife de mendîbî. Qey wina (nîya) bî? Doktorî qey no kar ra hende dûrî vinetîbî; no derheq de çîyêde zaf eşkera çin o. Bêguman nînan ra ê tayîne mazeretê xo bî, aye ra amede nêbîbî. Labelê şik çin o ke hûmara nînan zêde nîya. Yanî merdim nêşîkîno ney sey sebebêde bingeyî bihesabno.

Eke merdim vajo, „doktorî tersî ver nêameyî“ no kî rast nîyo. Çike Kurdîstan sey (jê) verî nîyo, ters mîyanê kurdan de êdî şîkîyo. Bêşik kesê ke hîna kî tersenê, estê labelê hûmara nînan kî zaf nîya.

Eke winî (henî) yo perse çik a?

Goreyê qenaatê mi, sebebê nêameyîşî yo tewr girs çinbîyayîşê înterese yo. Doktorê mintiqa hetê bawerî û xoverdayîşî ra sist asenê. Ê hem nêwazenê zahmet bidê xo hem kî destebere ra nîna ke seba kongreyêda muhîme çend quriş mesref bikerê. Bi kilmekîye, qisimêde muhîm ê doktoranê ma werdene de esto, labelê kar û gure de çin o.

Emser başûrê Kurdîstanî ra 30 ra vêşî hekîmî amebîy. Na hûmare hûmarêda başe bîye. Tepîya welatanê Ewropa ra, bitaybetî kî Almanya ra kî xeylê doktorî amade bîbî. Grûba ke Kurdîstanê Surîya ra amebî, qisimêde înan besenêkerdîbî ke sîndor derbaz bikerê. Hukmatê Surîya nêverdabî.

Seranser hûmara amadebîyayoxan emser parî ra kêmî bîye. Hemberê naye de program de cagirewtişê kurdkî, par ra xeylê avê bî. Nêzdîyê se de 80ê temayanê kongre bi kurdkî ame amadekerdene. Bitaybetî kî kongre de cagirewtişê kirmanckî (zazakî) gamêda newe û zaf muhîme bîye.

Her çî ra avê, Serekê Odaya Tabîban ê Dîyarbekirî Şemsettîn Koçî, qeseykerdişê xo yê rakerdişî bi kirmanckî (kirdkî) kerd. Hem kî bi kirmanckîyêda zelala pake. Roja bîne, 3 babetê îlmî tepîya bi kirmanckî (zazakî) bî: Nînan ra babeta virêne ê Dr. Tulîn Savaş bîye. Tulîn xanime, „Vilabîyayîşê Kansera Pedîatrîk“ (kansera domanan) ser o qesey kerd û haydarîyêda balkêşe dê goşdaran.

Temaya dîyine, hetê Doç. Dr. Ahmet Yalinkayayî ra amê amadekerdene. Temaya ke Yalinkaya ser o vinet, „Ede Kanseranê Fekê Rahîmî de Seveknayîş, Teşîs û Tedawî“ bîye. Bi kirmanckî amadekerdoxê temaya hîreyine Dr. Bahrî Çakabay bî. Dr. Çakabayî qeseykerdişê xo de „Rîşa Merdimwere ya Çijeyan (Kansera Memikan) de Avêşîyayîş û Tedawîyanê Neweyan“ ser o vinet.

Çiqas ke temayî îlmî bî û kirmanckî heta ewro no derheq de qet nêamo gurenayîş kî, amadekerdoxî hetê ziwan û amadekerdişî ra serkewteyî bî. Eger nê temayî hetê rastnuştişî (îmla) ra goreyê yew standardî bêrê rastkerdene û o ra dime kî bêrê çapkerdene, zaf baş beno.

Kongre de tena temayanê tibî canêgirewt. Leweyê (kişta) nînan de tayê çalakîyê kulturî kî amebî amadekerdene. Ma vajîme ke şanê roja yewin û dîyine (14 û 15ê oktobre) de amadebîyayoxan pîya şamî werde, muzîk goş da û govende kay kerde. Bitaybetî kî sahîya şanê roja 15ine zaf cande derbaz bîye.

Roja peyêne, şan de, yanî 16ê menge de, Odaya Tabîban silayîye dê mêmanan û berdî „Tîyatroyê Sêhîrî.“  Kayo ke tîyatro de seba mêmanan amebî amadekerdene „Çîrokek Zivistanê“ bî. Kaykerdoxan bi lehçeya kirdaskî hîkayeyêda balkêşe, bi kayêde serkewte nîşanê dimdaran (temaşekerdoxan) dê.

Serekê Beledîya Dîyarbekirî ya Girse Osman Baydemîrî ver ra bi pey piştî dê kongre. Ey 14ê aşme şan de rakerdiş de qesey kerd; mêmanî silam kerdî, organîzekerdişê kongreyêda wina ser o keyfweşîya xo arde ra ziwan û amadekerdoxan rê sipas kerd. Baydemîr her di çalakîyanê kulturî yê şanê 14 û 15ê aşme de kî amade bî. Tepîya parlamentera Dîyarbekirî ya kane Leyla Zana kî şewa kulturî ya 15ine de amade bîye û vateyê amade kerd.

Kongreya 3yine ya „Rojên Tendurîstîyê yên Mezopotamyayê“, 2011ine de ede paytextê Kurdîstanê azadî Hewlêr de yena amadekerdene.

Munzur Çem