Alfabe û ziwanêde standardî ser o bêrone vindetene
Ganî ma bi yew alfabe û ziwanêde standardî ser o bixebetîme û vinderîme. Çunke damara canê ziwanî, alfabe û standardîzebîyena ziwanî ya. Seba çareserkerdena problemanê ziwanê kirmanckî (zazakî, kirdkî, dimilkî) her çî ra raver, ganî yew alfabeyêda standarde ser o bêrone vindetene. Herçiqas ke ma bi alfabeya Bedirxanî xebetîme kî, goreyê vatenan na alfabe de kî hona kêmasîye esta. Seke yeno zanitene, damara canê ziwanî alfabe ya. Merdim ganî naca ra dest bi çareserkerdena problemanê ziwanê kirmanckî kerone. Her kes ke goreyê xo, goreyê keyfê xo yew alfabe vecone, way delîl halê ziwanê ma rê. Hetanî ke na şaşîye çareser nêbîye, raverşîyena ziwanî kî mumkin nîya. Ewro şarê ma şaş bîyo mîyan de mendo. Însanê ke wazenê no ziwan bumusê, gelo seba nê însanan na şaştîye çiqas raşt a?
Heqa ma kesî çin a ke, ma no ziwan nîya bertelef keme. No miras o ke baw û kalkan ma rê virdo, ma kî bi ziwan û alfabeyêda standarde biresnîme cayêde muhîm. No semed ra kî ziwanêde muşterek, yanî ziwanêde standard û akademîk ser o bêrone vindetene. Ganî nuştoxî nuşteyanê xo bi ziwanêde standard û bi can û ruhê kirmancîye binusê.
Bonê Kulturê Kirmancan virazînê
Binê çatîya bonê (banê) kulturî de kî merdim şikîno kar û xebatê ziwan û kulturî ser o bixebetîyo. Nê bonê kulturî kî bi rengê kulturê xo rind bixemelno. Binê çatîya bonî de kitabxane, arşîv, kursê ziwanî, tîyatro, sînema, govende, muzîk, edebîyat, huner ûsn. ganî cayê xo bicêrêne.
Reyna binê çatîya nê bonê kulturî de merdim şikîno atolyeya ziwanê kirmanckî kî bivirazo. Atolyeya ziwanî kî zaf muhîm a. Mîrê ziwanê kirmanckî na atolye de bêrone mîşte kerdene û bêrone potene. Yanî tercumekerdene ser o, standardîzekerdena ziwanî ser o, çekuyanê kirmanckî ser o, kitabanê domanan ser o, kitabanê perwerdeyî ser o ganî merdim bixebetîyo û nê karê muhimî binê na çatî de raye ra bêro.
Seranser bi ziwanê kirmanckî yew rojname neşr bone
Ewro seranser bi ziwanê kirmanckî û bi ziwanêde standardî yew rojnameyêde ma ke bibîyêne, çiqas rind û delal bîyêne. Qet bêguman zor û zehmetîya her çî esta. Bi ca de roniştene û bi waştene kî çîyê nêno mîyan. Seba naye kî merdim gere her hetê ra tayê fedakarênî bikerone. Ganî nuştoxê ma, roşnvîrê ma, demokratê ma, hunermendê ma, ziwanzanê ma na mesela bicêrêne rojeva xo û naye ser o rind bifikirîyê. No xusus de her kes rê karêde zaf muhîm kuno. Yanî seba yew rojnameyêde hewl, şarê ma ke destek ci do û ci wayîr vecîyone, ez henî guman kena ke zaf çîyêde rind yeno mîyan. Ewro qey yew rojnameyêde ma çinê bone? Qey ma kî qûlê Heqî nîyîme bawo? Ti vacê qet heqa şarê ma çin a ke, yew rojname bi reng û vengê ziwanê xo yê dayîke bicêro û biwano. Qet her hal de ma rê tomete nîya.
Dawa heqê perwedeyî ya bi ziwanê dayîke bikerîme
Seke zanîno, par welat de kampanyaya boykotî bîye û wendekaranê kurdan kî mektebî boykot kerdî û mekteban nêşîy. Kampanyaya boykotî çand rojî dewam kerde. Gelo no esna de şarê mayo kirmancî na kampanyaya boykotî de se ziwanê xo rê wayîr vejîya? Tobe bo ke keyeyanê xo ra vejîyay teber. Tobe bo ke cayê xo ra lewîyay ra. Kemere teqe, la ê nêteqîyay. Henî ke kerhes, henî ke ker û lal cayê xo de nişt ro. Xemê kesî de nêbî ke seba ziwanê dayîke kampanyaya boykotî bîye. Ganî şarê mano kirmancî kî mekteban boykot kerone û dawa heqê perwedeyî ya bi ziwanê dayîke bikerone. Ma ke wazeme ziwanê ma binê xeta vindîbîyene ra raxelesîyo, ganî ma kî vengê xo berz bicêrîme û na qewxa de bêveng mevindîme. Na dawa xo rê wayîr vecîme. Ziwan, kamîya ma, welatê ma, roştîya ma û rûmeta man a.
Bi rûmet û roştîya ziwanê kirmanckî de bimanê weşîye de.
Kek Mehmud Nêşite weş û war bone, na babete ser o fikrê xo nuştîbî. Nuştoxê DêrsimInfo û nuştoxê kirmancan kî na babete ser o ganî şîroveyanê xoyê hêcayan bîyarê ra ziwan û binusê. Çunke seba ma fikrê înan kî zaf muhîm ê.
Wusênê Gestemerde
Kek Wusên destê to zergûn bibî. seba nuşte û malumatanê to spas kena.
labelê derheqê tay çîyan de ez sey to nêfikirîyena. mesela alfabeyî ra to behs kerdo. labelê mesela alfabeyî mesela netewî ya. ewro kirmancî û kurmancî bi alfaba Bedîrxanî reyde nusenî. labelê kurdê başurî alfaba erebî yede nusenî, ê rûsya alfaba kirîlî xebitnenî. no semed ra zî ma nêeşkenî soranî yan zî (kî) kurdîya başûrî biwanî. yan zî ma nêeşkenî kurdîya rûsya biwanîme.
eger ma alfaba xo bedilnenî (vûrnenîme) na seate ra pey ganî heme kurdî pîya qerarê naye bidî.
yew rojname ra ti behs kenî. beno ke rojname seba kirmanckî musnayîş û averberdiş feydeyê xo bibo. labelê na mesela de zî ez cîya fikirîyena. wexto ke ma rojnameyan de kovaran de nê lehçeyan yewbînan ra dûrî bikerî, o wexy ma lehçeyanê kurdkî zî yewbînan ra dûrî kenî.
ez zana ti nika vanî rojname û kovaranê kurmancî de tena yew dî nuşteyê kirmanckî estê ê zî besenêkenî. rast a labelê qeweto ke vano ez rojname eşkeno vejî, eşkeno nêmeyê di hebî rojnemayan zî kirmanckî bikero. kurmancî mecbur nîyê ke cayê ma de kirmanckî binusî. senî ke kurmnacî her ca de esto ma mecbur manenî musenî. kirmanckî zî her ca de bibo ê zî mecbur manenî kirmanckî fam kenî.
nê çîyêkî mi nuştî seba netewe bîyayîşî çîyêdê elzem ê.
çîyê bînî yê ke to nuştî yew bi yew ez sey to fikirîyena. reyna spas kena ke to îmkan da min ke ez fikranê xo binusî. bimane weşîye de
Nika vere made numuneye Welate Bask esto, gerekeke ma inura bimisime. Serrune 1960 de heve mendo ke ziwame inuk bimiro. Tepiya inu besekerd ke zwane xo raxelesne. Baskiz ney cutir kerd, gerekeke ma ney rind analiz bikerime.
Domen ke jü ziwan nimisa, u ziwan qedino. No jü rastiya. Qayite dorme xo kerime, vine meke, xeyle may-piyî kirmanc domenune xode Tirki qisey kene. Domenî televizyon de filme tirki qayit kene, wendegehî de perwerdiya bî tîrki vinene. Ravera gerekeke no hire faktorî biyere vurrnayis ke generasyone ke yene ziwane made pîl bibe.
Sare Bask na semeda mare vane ke be perwerdiye ziwane dayike, mireno. Neyra durri kres de yanî bî tîrkî “cocuk yuvasi” de domene ma gerekeke ziwane ma bimise.
1. Ziwane dayike hete dayike biyero musnayene
2. Kres de domen bî kirmancki yene salix dayene
3. Mekteb de domene ma bî kirmanckî perwerde vinene
Eke nu mumkin nebî, sima sekere bikere, ziwane ma mireno.
Hete binrak sare Bask qerar girewto ke, kamo ke Welate Bask de vazenoke je Malim, Polis, Avukat, Doktor, Injinor… gureyeno, gereke ke ziwane Baskî bizono. Yanî kamo ke ziwane Bask nizenono, besenikenoke uska biguriyo. Nu gerekeke saristane Kurdistan dek niya bibo ke, mordeme pillik je tere domenu ziwane ma bimise. O waxt sima bivineke, her kes cutir ziwane ma hervi museno. Eke no niya bi, o waxt Universite dek perwerdiye ziwane ma yeno meyda.
Şima kî weş û war benê bira Mûzaffer Xeylanij û bira Meymane Usar, dest û payê şima kî caran çetine nêvîne. Şima kî bi şîoveyanê xo yê hêcayan reng danê nustanê ma û ma kî nê şîroveyanê şima ra hêz û qewete cême.
Bimanê weşîye de.
Ez hêvî kena ke bi munaqaşayanê winasîyan ma do hîna aver şêrî. Tîya de şîroveyî çiqas zîyade bibîy ewqas ma zî aver şinî. Merdimê sey to Don Kîşotê nê ziwanî yê. Yew derdê ma esto û ma gerek nê derê xo her kesî rê vajî. Ez bawer kena ke rojêke bêra nê keyepelan de şîrove wendişî ra ma do aciz bibî. o wext bizane ke no ziwan hêndî vîndî nêbeno. ewro ma çend tenî yê. mîyanê 3-4 mîlyonê kirmancan de zaf bibo hezar yan zî dî hezar tenî eşkenî derdanê xo kirmanckî binusî. wexto ke ma resayî mîlyonan o wext ez texmîn kena ke ma heme problemanê xo zî çar kenî.
weş û war bimane
“Ewro seranser bi ziwanê kirmanckî û bi ziwanêde standardî yew rojnameyêde ma ke bibîyêne, çiqas rind û delal bîyêne.” diyorsun.
…
İşte tam bahsettiğin şekilde bir gazete (Newepel) çıktı.
Merak ediyorum, bir ilgi gösterdin mi?
Gimgimijo bira,
rind ke rojnama ya Newepel vecîya. Ez zaf bîyane şad. Seba miletê ma, seba ziwanê ma xizmete de hêca wa. Wa wayîran kî keremê xo ra xeberê bidenê mi û mi ra bivatê, mi kî gorê îmkananê xo û ciqas ke destebera mi ra ame seba rojnama ya Newepele nusnênê. Hona vizerî ju ewro di-de rojnamaya Newepele vecîya. Gimgimijo bira, ez hertim xizmeta ziwanê xo dera. Hela ” bir ilgi gösterdin mi?” ra ravêr, to kî nê tirkîye xo yê delalî cavirde zaf rind beno.
Bimane weşîye de.
Embazo gimgimij
verê her çîy no keyepel kirmanckî yo. Ti rexneyanê xo kirmanckî bikerî, o wext ma zî qiymet danê ci. nika înternetî ser o zaf merdimî estî bi tirkî zazacîye kenî. goreyê min nika ferqê to û înan çin o. bi ziwanê şarî heqê kesî çin o nuşteyêkî kirmanckî rexne bikero. no keyepel se ra se kirmanckî yo. kerema xo cayo ke tirkî ci nêresayo mîyan mekerîn.
eke ti kirmanckî nêzanê vaje ma sewbîna çareyan to rê bivînîme.