Roportajkerdox: Mutlu Can
Mi çend aşmî verê cû eşnawitbî ke kîlîseyêkê Mêrdînî de yew kirmanc ha papazîye keno. Sey şima mi rê zî zaf balkêş ame û mi a game qerar da ke ez rojêk şira Mêrdîn û ey reyde roportaj bika. Axir, mi rojanê peyênan de firsend dî, ez seba naye şîya Mêrdîn û mi o nas kerd. Ez bi xo vana qey roportajêko weş vejîya orte û şima do zî bikeyf biwanî.
(Mutlu Can): Verê cû, wa wendoxê ma yê erjayeyî to bişinasnê, gelo kam o Ender Peker?
Ez, Ender Peker, 1981 de, Dîyarbekir de, dewa Comelaşî ya qezaya Licê de hameya dinya. Ez waxta 4-5 serre bîya ma keyeyê xo berdo Dîyarbekir. Û ez uca dir pîl bîya. Ez mîyanê dînê Îslamî de hameya dinya. Yanî day mi, bay mi, yîn merdimê ma musluman bîy. Hinêk merdimê ma vanê “Bingeyê ma armenîtî filan bîyo”, feqet ona zaf kêm. Ay bîn xora qebul nêkenê vanê “Armenîkî filan çîn o. Xora ma zaza yî û ma Erzirom ra hamey tîya.” Ona vanê. En muhîm ma zaza yî û ma musluman bîy, yanî ez musluman bîya. Ez aîleyêk ona de hameya dinya û goreyê esasanê muslumanî pîl bîya. Mi Quran wend, nimaj kerdên…
Ez eşkena pers bika, tehsîlê to yê fermî çi yo?
Tehsîlê mi ê Tirkîya heya ortaokul (mektebo mîyanên) o. Lê o bîn mektebê Teolojî ê Amerîka yo. Mi dersî dîyî. Kilîseyê Dîyarbekirî de. Program uca de bî.
Ez bi xo zaf zî meraq kena, eleqeyê to bi xirîstîyanîye senî dest pêkerd? Ti bî çi wesîle bîyî xirîstîyan?
Seke mi va, ez Licê ra ya, keyeyêkê muslumanî de hameya dinya û aw tewir pîl bîya. Ça ra en dest pêkerd? Rojêk ma nimaj kerdên. Mi datê xo ra persa, mi va: “Dato, ma ça ra zanê muslumanîye raşt a? Ma ra vanî, î herî raşt musluman ê. Ma ça ra zanî? Ma nêwendo. Ma Tewrad nêwendo, ma Încîl nêwendo, Zebur nêwendo.” Ma ra vanê “en raşt o”. Û heger %1 şaş bo, ma şinê ceheneme. Ez vana Homa vajo, “Şima şaş bawer kerdêne”, en raşt nîyo, en şaş o. Mi va, “Çî ko zaf tehluke yo, peyina en çî. Va “Wille, raşt o, raşt nîyo ma nêzanê. Bay ma, kalê ma ona înan kerdo, ma zî ona înan kenê. Ma raştîye û xirabîye nêzanê.” Mi va in çax in tehluke yo. Homa zê ma eşnaweno, heme ca de yo. Mi va ma dua bikê, ma vajê “Ya Homa, wille ma nêzanê kam raşt o. Ez vana ez raşt a, o bîn vano ez raşt a. A semed ra ez dua kena ku ti ay raşt nîşanê mi bid. Ti nîşanê mi bid, ez pey ay raştîya to ra şina. Kam vernîya mi de vindero, dinya heme zî vernîya mi de vindero zî, ez goşdarî nêkena û pey raştîya to ra şina. Mi aw tewir dua kerdên û mi Quran aw tewir wendên. Ez ewnîya çî ko tey derbaz benê nêkunê aqilê mi. Çîkê ona ecêb ê. Mi va ez înan nêkena û mi fek tira verada.
Yanî to şubhe kerd.
E. Kam ayet, kam suret de derbaz benê, ez eşkena bidê, lê hewce nêkeno. Neyse (Wa bo), 6-7 serrî ona derbaz bîy. Mi kîtabê bînî wendên. Felsefeyan ser o û ay bînî. Ay çax ez şîyên ortaokul. Ez 17 serre bîya. Badî mi kîtabê bînî wendên, mi da têver. Hîç Încîl nêkewto destê mi. Mi va semedê Încîl, semedê Tewradî ma ra hê çî ke yenê vatişî, lê yewî zî nêwendo. Mi va, xalo mela to hîç Încîl wendo? Va “Ney”, va “xora Quran de esto” Mi va to Tewrad wendo? “Ney, xora Quran de esto.” Yaw ça ra Quran de esto? Mi va ez bi xo ez şêrî in Tewrad û Încîl bigîrê. Hela çi tey esto. Ez rojê Dîyarbekîr ra gêraya. Serê sibayî ra heya şanî kîlîse gêraya. Şîya Surîçî, gêraya nêgêraya mi nêdî. Mi yew-di heban ra persa. Çend hebî kilîseyî nîşanê mi dayî, ay kîlîseyê xerabe yê, tede fealîyet çîn o. Roja bazaro dîyin ez hewna şîya heya şan gerêya, mi hewna nêdî. Roja hîrine ez hewna şîya heya nîmroj gêreya, mi nêdî. Mi va, in ça ya? Ez nêvînena. Ez şîya ser sûran. Surê Dîyarbekir, Daxkapî. Mi va, eger çanêkî yî bibo, xaçêkî bibo bivînî. Ez şîya-şîya, heya qarşîyê Kîlîseya Meryem Ana. Ewnîya uca kuleyêk esta, çan kulesî û xaçêk ha ser a. Ez hameya war ser sûran ra û şîya uca. Derbar Homay, derbar kitaban, pêxemberan zaf persê mi bîy. Mi va ez hela pers kerî, in papaz vano se? Hela Încîl esto, Tewrad esto? Ez bigîrî, biwanî û bidî têver. Mi da ber ro. Ber akerd. Tabî kîlîseyê Protestan. Mi va henî persê mi estê, şima eşkenê yardimê mi bikê? Va “E”, va “bê”. 2003 o, çarês serrî verî. Ez şîya uca û ma roniştî, di-hîrê saetî ma xeber day, mi pers kerdî, yîn cewab da. Ez ewnîya çî ko derbar Mesîhîtî ra, derbar Încîl id ma ra hameyo vatişî, %90 zur î û îftîra yê. Mesela, mi va şima Încîl wanenê ney, semedo ke ma ra ona vanê xirîstîyanî încîl wanenê. Mi va “şima Încîl wanenê, kîtabê şima yo Heq Încîl o, ney? Va “Ney.” Mi va, “senî ney?” Va, “Ma Tewrat Zebur Încîl wanenê” [Kitabo ke masa ser o yo, nîşanê mi dano]. Eno ke şima ha vînenê, eno yo. Mi va tenê mezhebê şima in tewir waneno, yan? “Ney”, va, “heme xirîstîyanî in tewir wanenê”. Mesela ma ra sey yew rastîyêkî ameyo vatişî, xirîstîyanî Încîle rê înan kenê. Yaw ez şîya, va ney. Vanê, ma Tewrad Zebur Încîlî rê înan kenê. Ma pêrune rê înan kenê, aw tewir ma wanenê. Û in di hezar serrî yo kîlîse aw tewir wanena.
Baş o, ma katolîkî, ortodoksî û ê bînî?
Pêro, pêro. Ortodoksî zî, katolîkî zî protestanî zî. Hîç ferq çîn o. Eynî kitab o. Neyse mi va zurî kenê, ma ra vanê xirîstîyanî Încîl wanenî. Semedê çi vanê Încîl wanenê? Semedo ke teorîyê xo raşt bikê. Vanê, Tewrad hameyo, hameyo degişkerdişî, a semed ra Zebur hameyo o zî hameyo tahrîfkerdişî, a semed ra Încîl hameyo. Eger a semed ra bo, lazim o xirîstîyanî tenê Încîl biwanê. Ina rey mi va, “o terîf bîyo şima qey wanenê ke?” Va: “Ney, tehrîf nêbîyo” Mi va: “Aw tewir ma ra vanê.” Va “Ney, ay yîn xo rê ona înan kenê, ma ona înan nêkenê.” Feqet ona ma ra vanê, sankî xirîstîyanî ona înan kenê. Yonlendirmeyêko ona şaş. En tewir zaf çî. Neyse, badî mi wend. Yîn behs kerd. Ewnîya, Homayo ke îta derbaz beno û Homayo ke Quran de derbaz beno, seypê nîyo. Homayo ke îta derbaz beno, çina yo, Homayo ke uca derbaz beno, çina yo. Mi va, ez în Homayî ra înan kena. Eger yew kitab bibo Homayî ra hameyo, aw en kîtab o.
To qerarê xo yew reyde, hema wextêkê hende kilmî de da yan ti şî ameyî dima bawerîya xo pê ard?
En surecêk bi. Bi perskerdişî û cewabanê yîn, mi qenaet ard, mi va temam en zaf rind o, eno yo. Mi va Încîl şima de esto? Va, “E, kitabo muqades esto.” Mi kitabê muqades înan ra girewt, Tewrad-Zebur-Încîl û mi wend, dest bi wendişî kerd. Mi va, dersê şima estê? Dersê ke kitabî nîşan danê? Va, “E”. Va, “Dersê ma estê. En dersî tenê semedê xirîstîyanan nîyê. Kam biwazo dîyanetê ma fam biko yeno. Mesela, va Îlahîyat ra zî yenê, Unîversîteya Dîcle ra zî yenê, va in dersan vînenê. yanî fam kenê ma senî înan kenê û şinê. Va, aw tewir dersê ma estê. “Eger ti biwazî, ma ê dersan nawnenê to û ti êdî heme hawayî ra fam kena en Mesîhî çi ya?” Aw tewir mi Tewrad-Zebur-Încîl girewt uca ra. Dest bi wendiş kerd. Û hem zî mi ay dersî mi dîy. Bacî ay dersan, ê wendişî mi va eno yo. Mi va, ez bena Mesîhî. Cuya ke ez îta ra pey ez bidomnî, ez seba Mesîhî domnena. Bi aw tewir ez bîya Mesîhî. Îman %100 di serrî ra pey tam bî, qayîm bî. Û badî ez waftîz bîya.
Mi fehm kerd. Ti bi îradayê xo yê azadî bîyî xirîstîyan. Ma to dima keye û derûdorê xo ra reaksîyonê senînî girewtî?
Derbarê dîn dir ez verê cû ra îdealîst bîya. Waxto ke ez hema musluman bîya, mi va heger ti raştîya xo nîşanê mi bidî Homa, heme dinya zî vernîya mi werzo, ez goşdarî nêkena, ez uca ra şina. Kurmancî ma ra vanê ya “zazayî serewuşk ê”. Ez serêwuşk a, mi a het a serewuşkîye kerd. Semedê çî yo ana başî yanî xirabî ney. Û wexto ke mi dî ino raşt o. Mi va, ez in rê înan kena û mi hîç nêlimit. Roja ewil, wexto ke ez şîya kîlîse, şan de ez agêra keye, daye mi va “ti ça ra yenê ?” Mi va “ez ha kîlîse ra yena.” “Ina ray kîlîse”, va, “çi kare to esto kîlîse?” Mi va, “Se bîyo? Çi ferq esto? Uca zî keyeyê Homa yo.” Badê şamî, mi Încîl akerd, mi Încîl wendên odeyê xo de. Ewnîya dayê mi hamey û va, “O çi yo ti wanenî?” Mi va “Încîl wanena”. Va, “Ehh!! Tovbe tovbe”. Va, “Çi eleqeyê to bi Încîl esto, filan?” Mi va “Se bîyo? Şima nêvanê çar heb kitabê Heqî estê? Eno zî çarin ra yew o. Ez zî ha wanena. Çi yo, se bîyo? Dinya xeripîyaya?” Va, “Qey ti benî xirîstîyan?” Mi va, eger bikuwo aqilê mi ez bena, qey nêbena?
Ti hema waftîz nêbîyî o wext, ney?
Ney, hama newe ha wanena. Yanî, mi nêlimit hîç. Badî ku ma ê dersî girewtî, mi qedenayî, hîrê serrî filan derbaz bi, mi keyeyê xo ra hemin ra va, “Mi va ez waftîz bena, wa xebera şima bibo, felan roje felan saete id. Ez şima zî dawet kena, şima zî bêrîn. Ez wazena şima zî uca bibê. Bayê mi çîk nêvatêne hîç. Bayê mi a het a fikrî î akerde yo. Licê cayêko ecêb o. Û keyeyê ma, bay mi, birayê mi filan, yîn xora en sunîtî ra hes nêkenê xora zêde. Feqet datê mi yîn girewte yê, wuşk ê. Datê mi yîn reyna vatêne, “Yaw ti qey ona kenî?” Mi vatên “Yaw şima rê çi? Ez ona kena, fikrê min o.” Tabî ma kewtêne sohbet, mi yîn ra vatên “Qey ez muslumatîye ra înan nêkena, semedê in in inî, ez qey in ra înan kena semedê in in inî.” Mi heme rêz kerdên. O tewir mi ra çîk nêvatên. Ez in tewir şina dewa xo. Heme in tewir mi nas kenê. Hona qarşîyê mi de yew tepkî nêvirazîya. Hîç problem çîn o. Tenî di-hîrê heb apê mi destê mi nêgînê, nêwazenê mi maç bikê. Feqet ay bîn hîç problem çîn o.
Dewijanê to mîyan de?
Dewijan de zî problem çîn o. Eynî yo, yanî verê cû têkilîyê ma senî bîy, inka zî aw tewir o.
Tabî no mîyan de ti bi xo papaz î, ti eşkenî no derheq de ma agahdar bikî ?
Raşt o, ez papaz a. Lê verê, yî seke mi gama bîne vatbî, mi kîlîseyê Dîyerbekirî de ser kitabê muqadesî, ser teolojî perwerde dî. 7 serrî verî ez bîya dîyakon, yanî yardimcî papaz. Û çar serrî verî zî ez bîya papaz, semedê kîlîseyê Mêrdînî. Inka temsîlkarê Kîlîseyê Protestan yê Mêrdînî ez a.
Ti zî zanî ke welatê ma û zafaneyê dinya de şer û pêrodayîşî estê. Ma bi nê persî nuqte ronê. Ti sey yew alimêk wazenî se vaje û mesajê to yo peyên çi yo?
Heger însanî yewbînî ra hes bikî, bira birayî ra hes biko – qestê mi yê eynî dad û babî nîyo – problem nêbeno. Ma birayê yewbînan ê. Semedo ke Adem bayê ma yo, Hawa day ma ya. Qedîya. Ma bira û wayê yewbînan ê. Mîyanê ma de ferq bibo zî, fikr de, heyatê ma de. Ma vanê çi? Ma vanê, çîk nêbeno, o birayê min o, ez ey ra hes kena. Beno, yanî ma benê esker, benê yew tîp? Heger ma wa û birayê yewbînan ê, lazim o ma yewbînî ra hes bikê. Yew keye senî ser lingan vindeno? Heta heskerdiş tey bibo ser lingan vindeno. Key aw keye vila beno? Ay birayî vila benê? Key heskerdişê mîyanê înan de biqedîyo, nefret kuno mîyanê yîn. Key fikrî yîn kewt vernîya heskerdişî, uca biratî qedîna. Waxto ke Încîl vano yewbînan ra hes bikê, Homa senî şima ra hes keno, vano bi agape* şima ra hes keno. Şima zî aw tewir bêmenfîet û hesab hes bikê. Încîl de yew ayet esto vano: “Eke şima tena ê kesanê ke şima ra hes kenê, înan ra hes bikê, gelo çi faydeyê ney şima rê bibo? Şima tenê deyn bidê ê kesanê ke şima ci ra hêvî kenê ke peyser bigîrê, gelo çi faydeyê ney şima rê bibo? Gunekarî bîle deyn danê ê gunekaran ke hêvîya înan esta înan ra peyser bigîrê.” En çîko normal o. Heger ti wazenî çîko zêde bîkî, şirê cayê Homayî, lazim o ke to ra hes nêkeno, yî ra zî hes bike. Dişmenê xo ra hes bikê. Aw tewir. Heskerdiş.
*agape: Grekkî de heskerdiş bi çar çekuyê cîya-cîya yê. Înan ra yew o û heskerdişo ke bê ewêze hîs beno, ey îfade keno.
No nuşte bi destûrê nuştoxî sîteyê BasNewsî ra ame girewtene.
