Koj, kayanê domanan ra namê ju kayê kaykerdeno. Seke êno bizanitene, no kayê domanan namê xo kojê medege ra cêno. No kay taybetî domanan mîyan de zimistanî kêyan (çêyan) de zaf amênê kaykerdene. Çike zimistanî şewî derg û oda roniştene de ca teng bî. No semed ra kî kayê ke bi ronîştene êne kaykerdenê domanan kî zafene ê kayî zere de kaykerdenê. Yane zimistanî domanan hêdrîya xo bi nê kayan ardênê.
Çiqas ke pûkê zimistanî tebera guve-guve kerde kî, zere de kî guve-guva kayanê domanan bîye. Domanan zere de çila melûle û soba gûre ver de ya koj, ya mere, ya çit-pit yan kî firda-firda … bi coş û heyecan kaykerdenê. Bi taybetî kî kayê domanan ra firda-firda domanan mîyan de bi coş û hêyecan amenê kaykerdene. A esna kaykerdene de to vatê belko teyrûtur kapa destê înan firdêne. Hênî ke bi coş, hênî ke bi kêyf û eşq kaykeredêne. Seba ke hedîrîya domananê xo bîyardêne maûpîyan kî ge-gane nê kayî domananê xo de kaykerdenê. Ge-gane kî domanan re şanik û hêketî qesekerdenê û domanî kî bi nê şanik û hêketan şîyenê hewn o şîrîn ra.
Ma ewro?
Ewro kî çi hêyf o, ke ne nê kayî domanan mîyan de êne kaykerdene, ne ê şanik û çîrokî, ne kî ê meselê û hêketî êne qesekerdene. Mordem ke ci wayîr nêvecîya herçî çimanê însanî ver de nîya beno vîndî û şono. Helbet lêwe nê talan û xirabe kerdîş de rolê zulmkaran û asîmîlekerdoxan girs o. Xora zulmkaran û asîmîlekerdoxan locina adirê ma de wele nêvirdê. Zon û kulturê ma ra eserê nêvirda. Coka ewro şarê ma kî her çî ra mahrum mendo.
Qet bêguman heyatê mordem de domantênya însanî cayê de zaf muhîm cena. Mordem qickekenîya xo caran xo vîranêkeno. Hela cawo ke mordem amo rîyê dinya, qet tewr xo vîra nêkeno. Çunke ê cayan de bîya pîl, nişta ro, vaşta ra, ginawar o, berba, huya, kayî kay kerdo, ge-gane selx dime, ge-gane mal dime ama û şîya. Çîyê nîyanênî se mordemî vîra şonê? Mezg û royê mordemî de rê. Ne ênê eştene, ne kî ênê xo vîrakerdene. Belko hona ê hîsê ma nê domantênîye, ma heyet ra giredanê. Mordem se maya xo ra heskeno, virana maye, heskerdena maye se hecaye na dinya wa, domantenîyamordemî kî henî ra. Yane hona zê domanê derguşî ju koşê mezgê ma de hewn de ra. Her çiqas ke ma kayê domantenyo xo kerdî xo vîra kî lê ma domantenîya xo caran xo vîra nêkerde.
Çi hêyf ke kayê ke ma domantîyenî de kaykerdenê, hama-hama pêro xo vîra kerdê. Kaykerdena kayê kojî, se û bi çand kesan amênê kaykerdene endî mi kî vîr de nêmendo. Lê çîyo ke mi vîr de mendo kayê koj ra, ez wazen bi kilmek tayê bîyarî ra şima kî vîrî.
Kaykerdena kayê kojî
Kayê kojî tewr kêmî bi di pîyan û tewr zêderî kî ez bawerkena bi 4-5 pîyan amenê kaykerdene.
Kaykerdoxê kayê kojî zê şekîlê dayreyîyê gilorî hard de têrêze de nîştê ro û girmikê xoyê destî nênê ra girmikanê xoyê destî ser û xo kaykerdene re kerde hazir. Kaykerdoxan ra ju, esna kaykerdene de kojê xo perseno, ju kî cewabê perse dano. Kaykerdoxî bi nê vatenan dest bi kayê kojî kenê:
-Koj koj koj … kanê kojê mi?
-Kojê to hayê benê vaş danê ci
-Koj koj koj … kanê kojê mi?
-Kojê to hayê benê awe ser.
-Koj koj koj … kanê kojê mi?
-Kojê to hayê anê sere birnenê.
-Koj koj koj … kanê kojê mi?
-Kojê to hayê anê pocenê…
û bi na qêyde bîyêne derg û şîyêne.
-Koj koj koj … kanê kojê mi?
-Kojê xo ra endî mecêre. Ne to perse, ne kî ez vacî. Kojê to endî domanan mîyan de nêno kaykerdene. Dinya virîye û kayê domanan kî virîyayî. Qedr û qimetê nê kayan endî nêmend. Kesî kojê to re wayîrtîye nêkerde. Hem şarê ma, hem kî zulmkaran û asîmelekerdoxan, kojê to vêşan û têşanîye ver pişkereş kerd.
Namê tayê kayanê domanan/gedeyan:
Bire/Çire (kayê lacan)
Çel /Kel (kayê lacan)
Çit-pit /Çit-baş (kayê çêna û lacan)
Daxma (kayê pîlan)
Do-do (kayê lacan)
Firda-firda (kayê çêna û lacan)
Goge/tope (kayê lacan)
Kap (kayê çêna û lacan)
Koj (kayê çêna û lacan)
Kuklî (kayê çêna û lacan)
Lîse (kayê çêna û lacan)
Mere (kayê çêna û lacan)
Mîya Qere (kayê çêna û lacan)
Panc kemerî (kayê çêna)
Qazî Miftî (kayê lacan)
Telur (kayê lacan)
Tevş (kayê lacan)
…?
Seba ke domanan xo mîyan de yew pîre weçîntenê, ebi nê vatîşanê cêrenan yew pîrê çînîtê we û dest bi kaykerdena kayî kerdenê.
-Ooo…
Alo vingo
Pêk qulungo
Şarmîya Xece
Xece bilbilê
Mostê mîye
Serr serîye
Cayê andalî
Teqlêwîye
Wusêne Gestemerde
Berlin 2013
