Wayîrê Xelata Nobelî û romannuştoxo namdar ê Portugalî José Saramago şî heqîya xo. José Saramago girawa Lanzarote de 87serrîya xo de roja 18.06.2010 de dinyaya xo vurnaye. Saramagoyî 1998 Xelata Edebîyatî ya Nobelî girewtîbî.
José Saramago sey (jê) lajê yew (ju) dewijî 16. teşrîne 1922 de Portugal de şaristanê Azînhaga de ame dinya. Ey 25serrîya xo de, 1966 de, kitabê xoyo yewinî (juyinî) Os poemas possíveis (“Şîîrê Mumkinî”) da weşanayene. Heyatê Saramagoyî de seba perwerde û lîse pereyê çêyê (keyeyê) xo zêde çin bî, coka mecbur mend ke zafê çîyan bi (ebe) xo peyda bikero. Kitabxaneyan de Saramago nuştişê hîkaye û lîrîk bi xo musa. Tepîya o bî komunîst û xeylê şîîrê lîrîk û dramî nuştî. 1986 bi kitabê Memorial do Convento (“Vîrameyîşê Keşîşxaneyî”) Portugal de ame naskerdene. Kitabê xoyê tewr namdarî nê yê: Ensaio sobre a Cegueira (“Şaristanê Koran”), Ensaio sobre a lucidez (“Şaristanê Dîyayoxan”), A Jangada de Pedra (“Keleka Kemerêne”). Bi “Şaristanê Koran” ra Saramagoyî Xelata Edebîyatî ya Nobelî girewte.
Serra 1969 de Saramargo kot (kewt) partîya komunîstanê Portugalî PKT û hetta rijîyayîşê Yewîya Sovjetan ra dima kî xo sey komunîst hesibna. Partîya xo serran ra qedexe bîye û nimitkî gureyayêne. 1970 de cinîya xo ra bî cîya û nuştoxa portekîze Îsabel da Nobrega ra zewejîya, ê heta 1986 pîya bîy. Serra 1988 de bi rojnamegera spanyole Pîlar del Rîo zewejîya. Saramago 1986 de duştê zerekotişê Yewîya Ewropa yê Spanya û Portugalî vejîya. Semedê protestoyê diktatorê faşîştî yê Portugalî ra Saramagoyî bi cinîya xo serra 1993 de Portugal terk kerd bar kerd şî girawa Lanzarote. Nê serranê peyênan de Saramagoyî rojaneyê xo yê Înternetî de kapîtalîzmê dinya, serekwezîrê Îtalya Berlusconî, serekkomarê Fransa Sarkozy û Papa rexne kerdo. Zafê nuşteyan de kî polîtîkaya Îsraîlî bi ordîya nazîyan muqayese kerda. Saramago kî ateîsto girs bî, nuşteyanê xo hesabê pêro dîn û bawerîyan dayêne.
José Saramagoyî romananê xo de zafane tarîxê Portugalî ser o nuşt, naye ra dot mewzûyê nuşteyanê ey kî însanê feqirî, dinya, cu û hêvîya înan bî. Ziwanê (zonî) romananê xo zafane surrealîst o û tenê kî sey sanika sîyaye yena wendene. Saramagoyî sey meylê nuştişî de nuştoxêde pesîmîst bî, la hêvî û omidê xoyê kesî zaf bî. Qiseyê xo yê girewtişê Xelata Nobelî de bitaybetî kalikê xo goynaybî, vato ke, “Kalikê mi ne besekerdo ke biwano ne kî besekerdo ke binuso, la merdimo (merdimo) tewr biaqil bîyo ke mi nas kerdêne.” Hêvîya însananê tenêna biaqilan û rindan, na hêvî heta merdişê xo zerrîya Saramagoyî de bîye.
Cenazaya ey Lanzarote ra ame Portugal û uca (uza) de o bi 20.000 kesan ra dewa xo de binê yew dare de dard we. Di serran ver, wexto ke Saramagoyî nêweşîya girane ra antêne (ontêne), rojnameyê Spanya El Pais ra yew roportaj de derheqê merdene de qal kerdîbî ke, “Semedê sakinî û sukunetîya xo ra ez merdiş sey çîyêde tebîî vînena. La gerek ke merdim vera aye de mucadele bikero û rastîya merdene hende rehet qebul mekero.”
