Dinya û bitaybetî kurdan rê surprîzêde girs bî: roja 19. kanûna 2018î serekkomarê Dewletanê Yewbîyayeyan ê Amerîka (DYA), Donald Trumpî, da zanayene ke operasyonê leşkeranê amerîkanan yê Sûrîye reşt peynîye. 2.000 leşkerê amerîkanî ke no taw Kurdîstanê Rojawanî de ca gênê, do werteyê serra 2019 de racêrê û nîya Rojawanî biteriknê. No qerar xeylê pispor û sîyasetmedaran rê surprîz bî. Seba kurdan kî xeberêda sîya ya.
Qeraro Xafil
Hewteyanê peyênan de başûrê rojawanê Sûrîye de pêrodayîşê girsî qewimîyabîyî. Hêzê Sûrîya Demokratîke (SDF) hêrişê Hajînî ke mevkîyo peyên ê DAÎŞ o, kerd. No operasyon de xeylê endamê muhîm ê DAÎŞ bîyî hedef. Leşkerê Brîtanya û Fransa erdî ser o, DYA asmên ra piştgirîya xo daye SDF. Nika Hajîn DAÎŞ ra xeleşîya ra. Tena tayê cayê qijkekî çeteyan dest de mendê. Operasyon bi gonîya şehîdanê kurdan serkewte bî. La badê ke cengê Hajînî qedîya, Donald Trumpî Amerîka de qerarê racêrayîşê leşkaranê DYA îlan kerd. Seba kurdanê Rojawanî na xebere surprîz bî. Cengê Kobanî ra nata, DYA bi hêrişanê teyaran û çekan piştî daya kurdan. Di hezar leşkerê amerîkanî hîna rojawan der ê; kitabvilakerdiş û viraştişê kuçeyan de hetkarîya SDF kenê. SDF û YPG bi hetkarîya bombayanê Amerîka duştê DAÎŞ de kewtî ser. No îtîfaq bi qerarê 19. kanûne bî puç.
Kaykerî û Meslehetî
Brîtanya û Fransa, her di dewletan qerarê Trumpî nêpawit. Herçiqas ke înan va ke ê wazenê cengê xo duştê DAÎŞ de dewam bikerê – yê her dîyan Rojawanî de leşkerî estê – bê destekê DYA tesîrê înan ê Sûrîye kêmî yo.
Qerarê peyserantişê leşkeranê DYA bitaybetî Tirkîya rê bî sebebê şayîye. Destpêkê cengê Surîya ra Tirkîya muxalefetê serekkomarê Sûrîye Beşer el-Asadî kerdbî. La seba ke rejîmê Erdoganî nika Rûsya de pîya hereket kena û Rûsya kî mitefîqa rejîmê Asadî ya, Tirkîya fikrê xo vurna. Xora, Kobanî ra nat polîtîkaya dewleta Tirkîya ya ke Rojawanî bîyaro binê hukmê xo, Kurdîstanî YPG ra “pak bikero” ke peynî de yan Asad a mintiqa peyser bicêro û tewrê rejîmî bikero yan kî Tirkîya bi xo, seke Afrîn de, korîdor virazo û nîya Kurdîstanê Rojawanî îşgal bikero. Xora hewteyê yo ke serekkomarê Tirkîya Erdoganî tehdîdan varneno kurdan ser. Tank û topê artêşa tirkan na wo verê sînorê Rojawanî de pabeyê hêrişî yê. Goreyê çapemenîya rejîmî ra plan û xerîtayê hêrişî hazir ê. Erdoganî ra gore Trumpî planê hêriş de qayîl bî.
sîyasetê Amerîka yê Rojhelatê Mîyanênî vurîyeno
Hetê ra, dewleta Îranî ya ke duştê Amerîka de wazena tesîrê xo yê Sûrîye bizêdno, peyserantişê leşkeran ra dime do Sûrîye de bibo hîna qewetin. Xeylê pozîsyonê leşkerî yê Îranî Sûrîye de estê. Derheqê kurdan de dişmenê kurdan ancî hemfikr ê. Serekkomarê Îranî Rohanî û yê Tirkîya Erdoganî no hewte ameyî têlewe û da zanayene ke ê do taye meseleyan de pîya hereket bikerê. Heto bîn ra kî dewleta Îsraîl pê nê senaryoyî qayîl nîya, çike Îran sînoranê Sûrîye mîyan ra bi asanîye şîkîno bi top û bombayan hêrişê Îsraelî bikero. DYA mitefîqê Îsraîlî yê kanî yê. No qerar do têkilîya Îsraîlî û DYA ser o senî tesîr bikero, hîna bellî nîyo.
Xora, sîyasetê Amerîka yê Rojhelatê Mîyanênî vurîyeno. Roja panşemîye Trumpî no Twîtter ser o kerd eşkera. Va ke, DYA êdî nêwazenê bibê polîsê Rojhelatê Mîyanênî, ganî ê bînî nê rolî kay bikerê. Pisporan ra gore Rûsya û Îran ci ra fayde gênê. Bitaybetî Sûrîye de Rûsya rolêde muhîm kay kena. Heto bîn ra texmîn beno ke demêde derg de Çîn hurendîya Amerîka bigîro.
Namûsê Wezîrê Asayîşî û Kurdan rê Îxanet
Qerarê Trumpî yê racêrayîşî ra dime, Wezîrê Asayîşî yê DYA James Mattîsî da zanayene ke o wezîrîya xo caverdano. Îstîfaya Mattîsî çapemenîya Amerîka de serebûtêde xafil û munaqeşedar bî. Mattîs mektuba xo de sebebê qerarê xo îzah kerdî, bitaybetî derheqê kurdan de va “ganî ma ro hemparanê xo rêz û hurmet bidîme.” Jennîfer Grîffîn ya ke kanalê Fox Newsî de gureyena, vana ke Mattîs bêşik bawer keno, eke DYA xo Sûrîye ra peyser biancê, kurdan rê îxanêtêde girs kenê. Tena kurdan rê ney, SDF û koçberan rê kî îxanet kenê.
Zafêrîya pisporanê mesele emîn ê ke peyserantişê DYA ra dime kurdê Rojawanî do rastê hêrîşan bibê. Kovara The Atlantic Magazine de kî nusîyayo ke “Mattîs her çî nêzdî ra dî. Bi hêvîya îslehkerdişê zeraran, heta peynîye deyax kerd. La gama ke Trumpî verba kurdan sondê Amerîka şikit, ey namûsê Mattîsî kî kerd qilêrin. Henî aseno ke Mattîsî no qebul nêkerdo. Terikneno şono û namûsê xo tey cêno.”
“Terikneno şono û namûsê xo tey cêno”
Kurdan mîyan de hîsê îxanetî beno vila. Înan ferq kerd ke ê seba Amerîka tena leşkerî bîyî, garantîyê sîyasî çin bîyî. Na xeletîye nika reyna bena eşkera. Yew rojnameyê Swîs no derheq de nuseno ke “Kurdan bi hezaran şehîd da, bi des hezaran bî dirbetin. (…) Înan çar serran de bi destekê Amerîka paytextê DAÎŞ Reqqe û hema-hema pêro rojhelatê Sûrîye penceyên DAÎŞ ra xelisna ra. Kurd rew ra zanenê ke Amerîka mitefîqêde pêbawer nîyo. Peyserantişê Trumpî tena delîlêde peyên o.” Kurdan ke Rojawan de sîstemêde layîko demokratîko bêemsal na ro, nika ancîya binê xeterê hêrişê Tirkîya der ê.
Reaksîyonê YPG û PYD
Kurdî destpêk de bêveng bîyî. Dim,a YPG û PYD bi di mektuban fikrê xo ardî ziwanî. Qerargehê SDF ra nê qiseyî ameyî vatene: ”No demo ke ma semedê peynîardişê DAÎŞî şer kenîme, qerarê Amerîka yê Vakur û Rojhelatê Sûrîye ra ancîyayîşî, do piştî bido terorî û ê ke herême de çalakîyanê terorî virazenê, seba nînan bibo hêzê eskerî û sîyasî.”
Hemserekê PYD Salîh Mislimî kî nîya nuşt: “Ma ne veng da ne kî eşkenîme vajê ‘şo’. Xora ê semedê pawitişê ma nêamebîyî. Erdogan timûtim vano ez hêriş kena. Beno ke hêriş bikero. Ma kesî ra nêvanîme, ma bipawe. Ma estîme, ma xo pawenîme. Qerardarîya ma ya xopawitişî ya topyekûnî esta. Bawerîya ma şar û sîtemê pawitişî yê ma ra esta.”
