Dosyayê Wîkîleakî: Ispatê Sucanê Cengê Îraqî

Platformê îfşakerdişî “Wikileaks” roja 23.10.2010 dosyayê nimitî yê ordîya DYA cengê Îraqî ser o neşr kerdo. Înan ra beno eşkera ke DYA û hêzanê asayîşî yê Îraqî esnaya cengî de îşkence û suîstîmal xebitnaybî. DYA usûlê îşkenceyî nimitêne.

Muhtawaya dosyayan ke 01.01.2004 ra heta 31.12.2009 melumat danê, zafane raporê şexsî yê eskeran ya kî yê ordîya DYA ya. Tam 400.000 teneyî dosyayî amey eşkera kerdene, no tarîx de îfşakerdişo tewr girs ê enformasyonanê eskerî ya. Eslê xo de xeberê neweyî neşr nêbîy, labelê teferuatê raporan vînayîşê cengî vurneno. Tede xeylê serebûtê îşkencekerdişê hepsîyanê îraqijan hetê esker û polîsê Îraqî ra û hetê ordîya amerîkayije ra ispat benê. Aye ra kî dot yeno vatene ke DYA nê pêro usûlê îşkenceyî nimitê. Xora, emran ra gore eskerê DYA mecbur bîy ke sirf rapor biderê, labelê virênîye ro îşkence mebirnê.

Weşanayîş ra ver, dosyayî raver ra seba kontrolkerdiş amey rusnayene bi rojnameyo îngiliz The Guardian, rojnameyo amerîkayij The New York Times û rojnameyo alman Der Spiegel. New York Times ra gore dosyayî potreyêde xirabin yê cengî musnenê. Muhîmîya nê dosyayan yê dosyayanê Efxanîstanî ra ke no hamnan hetê Wîkîleaksî ra ameybî weşanayene, tenêna girs a. Spiegel ra gore kêmanaya dosyayan a ya ke hende nimite nêbîyêne, sirf dereceya “secret” (wedarite) girewte û aye ra kî teber seba ke raporê şexsî yê, zafane subjektîf ê.

Dosyayan ra gore cengê Îraqî de pêro pîya 109.000 însanî merdê, înan ra 66.081 sîvîlî. 15.000 ra zêde kesê sîvîlî serebûtanê nêzanayeyan de merdî. Nê melumatan ra gore aşma kanûne yê serra 2006 aşma tewr gonine bîye: 3800 sîvîlî amey kiştene. Heta nika dewletê Îngilîstan û DYA vatîbî ke protokolê merdeyan çin o, labelê nika eşkera yo ke no enformasyon xelet bîyo. Hûmara merdeyan beyananê verênan ra gore daha berz a. Xeylê îraqijî bi sîstem ya kî tesadufen bîlasebeb amey kiştene, îşkence û tecawuz bîy. Zafê reyan kî ordîya DYA icab nêkerdo ke nê serebûtî eşkera ya kî îzeh bikerê.

Dosyayan ra gore kî destê Îranî no ceng de esto. Înan ra gore dewleta Îranî bi çek û pere dest da mîlîsanê şîîyan ke rewşa xo Îraq de hêzdar bikero. Wezîra karanê teberî yê DYA Hîllary Clînton ra gore îfşakerdişê Wîkîleaksî sucêde giran o. Aye ra gore eşkerakerdişê nê dosyayan asayîşê eskerî û dewlete rê zerar dano.