Fîlozofê Koreya Başûrî, Byung-Çul Han, roportajê xo bi rojnameyê euractivî de derheqê tesîrê vîrusê Korona yê komelê ma ser o qesey keno. Han rexnegiranê komelê modernî ra tewr muhîman ra yewê hesibnîno. Fikrê ey ra gore komelê ma bi hîper-şefafîye, hîper-serfkerdişî û zêdeyîya enformasyonî tarîf beno ke peynîya ci bena rincanîya komelî.
Roportajê xo de vano ke vîrusê Korona beno sebebê hukmanê nezaratî û karantînayan, nîya azadî û keyfê merdimî kena teng. Rind yeno dîyene ke wextê ters û xofê dinyewî de merdimîye nêmcet manena. Hanî ra gore kapîtal merdimhes nîyo û merg kî demokratîk nîyo, no krîzê korona beno destpêkê çaxê neweyî.
Merg demokratîk nîyo
Han vano: “COVID-19 ma rê musneno ke zerarbarîya însanan û merdene demokratîk nîyê, la girêdayeyê statuyê komelkî yê. Merg demokratîk nîyo. COVID-19 naye de teba nêvurnayo. Merg caran demokratîk nêbîyo. Bitaybetî na pandemîye alozî û ferqê komelan kena eşkera. Mavajîme DYA. Goreyê grûbanê komelî yê bînan, nîsbetê merdena amerîkananê eslafrîkanan dahîna berz o. Fransa de kî rewşe nîya r’ a. Qedexeyê tebervejîyayîşî çi fayde, eke trênê ke Parîsî bi derûdorê xo yê feqîrî girê danê, pirr ê? Karkerê feqîrî yê eslxerîbî ke derûdorê Parîsî ra yenê, pê COVID-19 cênê û mirenê. Ti mecbur şona kar.”
Dewamê roportajî de derheqê tehlukeyê rejîmanê nezaretî de qesey beno. Na pandemî reyde qaydeyê neweyî yenê. Nê qaydeyî sîsteman virazenê ke pê merdiman çîpêr kontrol benê. Bitaybetî welatanê Rojawanî de binê semedê weşîye û seveknayîşî de tayê pensîpê azadîye yenê caverdayene. No azadîye rê asteng o.
“No vîrusê korona neynik a. A ma rê komelo ke ma tede ciwînîme, musnena. Ma zereyê komelê gankêşîye de ke bingeyê ci tersê merdişî yo, tede ciwînîme. Ewro heyat de mendene mutlaq a, seke ma halê cengî der îme, nîya r’ o. Her çîyê cuye seba dergkerdişê emrî yeno gurenayene. Komelêde gankêşîye pêro hîsanê xo yê heyatêde weşî keno vîndî. Keyf û şayîye kî seba weşîya merdimî serf benê, weşîye xo bi xo bena hedef. (…) Cu çiqas ke bena cuya bi hedefê heyatdemendişî, hende kî tersê mergî beno zêde. Na pandemî merg tey ana. Ma verê cû merg bi serkewtiş bindest û teberçime kerdbî, nika reyna keweno çiman ver. Bîyayîşê mergî yo timî yê medyaya pêroyî de merdiman keno nerehet.”
Merdim nêvîneno ke çinayî ser o vindeno
Peynîye de, Hanî ra pers beno, tirêm nê vîrusî ra dime însanî do hîna zêde hurmet ro tebîetî bimusnê yan ney. Han bi sanika Sînbadî cewab dano. Na sanike de Sînbad reseno girawêda qijkeke ke manena ro cenet. Bi hevalanê xo ra şênî û şayî kenê, adir kenê we, keyf kenê. O ra dime xafil de girawe xo lewnena, dem dîyena. Vînenê ke girawe girawe nêbîya, la mîyaneyê maseyêde girsî bî. Mase hende serrî bêhereket mendo ke mîyaneyê xo ser o xîz û darî vejîyayî. Tanîya adirî ver mase bî têra û şî binê awe. Sînbad kî erzîno derya. Hanî ra gore na sanike nimûneyê korbîyayîşê merdiman o. “Merdim nêvîneno ke çinayî ser o vindeno, coka verba waroginayîşê xo gureyeno. Nuştoxo alman Arthur Schnitzler xezebê xirabinkerdişî yê însanan nêweşîyê de nano têver o. Ma na dinya ser o sey vîrus ya kî bakterîyê hereket kenîme, bêdîqet xo kenîme zêde û peynîye de qonaxdarî bi xo kişenîme. Raverşîyayîş û xirabinkerdişî têreyde yenê. Schnitzler bawer keno ke merdimî tena awanîyanê prîmîtîfan ferq kenê. Merdim bi xo awanîyanê berzêran rê kor o, sey bakterî.
Coka tarîxê însanîyetî lejo timî verba homayîye yo ke mecburî hetê însanan ra yena çinkerdene. Na pandemî kî netîceyê bêînfazîya însanan o. Ma bêînfaz pêşkarê ekosîstemanê hesasan benîme. Paleontolog Andrew Knoll salix dano ke merdim tena kremê serê pastaya evolosyonî yo. Pasta bi xo bakterî û vîrusan ra peyda bena ke ge-gane ci ra vejînê û rîyê pasta cênê. Sînbado keştîdar ke bawer keno ke mîyaneyê maseyî girawa pêbawer a, mecazê nezanîya merdiman o. Merdim vano ke xelesîyayo ra, la wextê yeno ke reyna hetê hêzêde xozayî ra erzîno war.”
