Xebera Rûdawî ra gore, Borsaya Hewlêr, The Erbil Stock Exchange (ESX) bi îngilizkî, plan kena ke peynîya emserî de rabo. Nîya ESX bena pîyaseyêda vêrena taybetî ya sermayegozarîyanê Kurdîstanî.
Herçiqas ke Îraq de borsayê bînî kî estê, ESX bena borsaya vêren a Kurdîstanê Başûrî. Tede bitaybetî şîrketê kurdî ca gênê, labelê henî yeno vatene ke ESX wazena xizmetê pêro pîyaseya Îraqî bikero. Goreyê plananê verênan ra sere de tîcaretê paran (hîseyan) (equity trade) yeno kerdene, labelê şîrketanê enerjî da zanayene ke ê wazenê îstîqrazê endustrî (corporate bonds) zî pêşkêşê pîyase bikerê.
Bi boomê ekonomîya Herêma Kurdîstanî şîrketanê duwelan, bitaybetî şîrketanê girsanê sektorê enerjî, Kurdîstanê Başûrî de şansê karkerdişî dî. Hêvîya sazkerdoxanê ESXî ya ke pê rakerdişê borsa kapîtalê sermayegozaranê duwelan biherikno. Heta ewro Tirkîya ra teber zaf kapîtalê xerîbî Başûr de çin o. Hetta şîrketanê tirkan zêde kapîtal sermaye nêkerd.
Goreyê reqemanê hukmatê Herêma Kurdîstanî, hecmê sermayegozarîyan bîyo 37 bîlyonî Dollarî, nînan ra se ra 80 cayî yê. Labelê Kurdîstan hîna ekonomîya pereyê neqdî ya: şar îrtîbatê xo pê bankayan nêano. Milet pereyê xo keyeyanê xo de dano we. Zafêrîya sermayegozaran kî hîna pereyê xo kenê emlakî, la fîyatê erazî û banan ebedî berz nêbenê. Coka waştişê sermayegozaran esto ke kapîtalê xo bikerê envestmananê cîya-cîyayan. Fikrê borsayê pardaran (hîsedaran) hêvîdar aseno: beno ke şîrketê sîgorta, bankayî, fonê teqawutî û kesê dewlemendî yê Îraqî para şîrketanê kurdan herînenê.
Xebere ra gore problemêk kî tenê fehmê şarî der o. Vanê ke xeylê kesî hîna sîstemê paran fehm nêkeno, çi heqî tey estê, kar senî tey vejîno ûsn. Yeno vatene ke hetê sermayegozarîyan ra Kurdîstanê Başûrî hîna maneno Tirkîyaya 1980an ya kî Dubaîyo 1990an.
Hetê pisporanê ekonomî ra pêşnîyaz beno ke Kurdîstan de yew borsaya kurde rabo. Îxracatê petrolî çend serran de beno ke biqedîyo. Gerek 20-30 serran de ekonomî hîna zaf beşan de geş bo. Bi hîrakerdişê sîstemê fînansî kî xoserîya ekonomîk û sîyasî ya Kurdîstanî yena ronayene, ser o kî hêzê ekonomîkî destê dewlete ra vêreno ra destê sektorê taybetî.
Borsaya Hewlêrî kapîtalîzasyono verên de 8 mîlyon Dollarî û 56 pardarî peyda kerdî – zafêrîya înan kî pardarê taybetî yê. ESX bi hetkarîya şîrketê mişawiran ê DYA Louîs Borger hezirîya rakerdişê borsa kena. Aşma oktobre de bi NASDAQ OMX kontratê panc serran ameybî îmza kerdene ke teknolojîya “X-Stream” sey platformê tîcaretî bişuxulîyo. Karker û sermîyananê borsaya kurdan kî perwerde û tecrubeyê xo 2012 ra bi nat pîyaseya fînansî ya Dubaî de dîyê.
(Resim: Rûdaw. Lukman Surjî, menajerê ESX)
