Gelîya Mizurî Dêrsim de cayêde bimbarek o. Nika rîyê gureyanê dewleta Tirkîya ra gelîye verê tehlukeyê qirkerdişê tebîetî der a.
Goreyê plananê dewlete ra gelîye de 26 awbendê HES do bêrê viraştene. No taw wazenê nê awbendan ra 6 tenê bîyarê fealîyet. Eke nê barajî bikewê fealîyet kî, Dêrsim de hem hewa hem kî nebatê endemîkî vurînê. Bi vateyêde bîn: xeylê candarê tebîetî, heywanî, vilikî, darî, pêro qir benê mirenê.
Grûba Îxtîyarîyanê Tebîetê Dêrsîmî ya ke duştê viraştişê awbend, HES û gêrayîşê zerrnî bi sîyanur de çalakîye kena. Endamê grûbe Heyder Çetînkayayî no derheq de da zanayene ke “Barajê ke Gelîya Mizurî de bêrê viraştene, do da-60 dewan binê awe de varadê. Eke Gelîya Mizurî û Gelîya Pilemurîye de awe nêmano, Dêrsim se beno ke?”
Projeyo tewr tehlukeyin kî madenkarî ya. Pulur, Xozat û Çemîşgezek de zerrn pê xebitnayîşê sîyanurî yeno kinitene. Parko Milî yê Mizurî de kî şîrketê Rîo Tînto û Grûba Çalikî warê 80 hezar hektaran wêran kenê. Nê di şîrketê ke tebîetê Dêrsimî xeripnenê, binê nameyê Tunçpinar Madencilik de karê xo ramenê.
1.518 tewirê nebatî benê vîndî
Gelîya Mizurî serra 1971 de sey Parkê Milî îlan bî. Parkê 42 hezar hektaran de 1.518 tewirê nebatî estê, nînan ra 43 tena cografyaya Dêrsimî de yenê dîyene. Nebatan ser o cigêrayîşî hîna dewam benê, nê gureyanê bîyolojîkî ra yeno dîyene ke hûmara tewirê nebatan Dêrsim de hîna berz a. Semedê projeyanê awbendanê HES û xebitnayîşê sîyanurî ra, floraya dewlemend a Dêrsimî hêdî-hêdî qir bena.
Zîyareyî binê awe de manenê
Heyder Çetînkayayî ra gore armancê viraştişê baraj û HES enerjî nîyo, la asayîş o. Îxtîyarîyê Tebîetê Dêrsimî ke duştê viraştişê awbendan de vejînê, vilaweka xo de daye zanayene ke Dêrsim de heyato bîyolojîk zaf dewlemend o. Labelê semedê viraştişê awbendan ra peynîya nê heyatê tebetî yena. Bawerîya elewîyanê Dêrsimî de tebîet de xeylê zîyareyî yenê dîyene ke şar uca îbadetê xo keno. Rîyê awbendan ra tayê nê zîyareyî yenê xeripnayene. Sey nimûne, Zîyara Gola Çetû binê awbendê Uzun Çayîrî de manena. Gola Xizirî kî ke Gelîya Pêrre ser o a, binê awbendê Pembelîkî de manena.
Boyna, sey netîceyê projeyanê dewlete, Gelîya Mizurî de dorê 60 dewî binê awe de manenê. Çetînkayayî ard ziwan ke herinda baraj û projeyanê HES de xeylê alternatîf estê. “Ma besekenîme Gelîya Mizurî de raftîng, kampan û xeylê tewirê sporî bikerîme. Faydeyê ekonomîkî yê nê tewir çîyan, yew barajî ra zêde r’ o. Herinda barajan de ma wazenîme ke cayê turîstîkî raver şêrê ke faydeyê şarî ci ra bo.”
Awbendî yew tewirê asîmîlasyonî yê
Projeyê ragêrayîşê bi dewan semedê awbendan ra kî nefîle yo. Çetînkayayî kerd eşkera ke cayê bimbarekî û dewî ke binê awe de manenê, ragêrayîşê dewijan kî bênetîce maneno. “Xeripnayîşê zîyare, dew û tebîetê Dêrsimî yew tewir asîmîlasyonî yo. Wezîfeyê ma yo ke ma nika ra tepîya mucadeleyê naye bikerîme. Ez bawer kena ke projeyê barajî sîyasî yê. (…) Yeno ceribnayene ke Parko Milî yê Mizurî çin bibo.”
Çend serrî yo ke duştê nê sîyasetê dewleta Tirkîya de zere û teberê Dêrsimî de protestoyî yenê viraştene. “Nînan ra teber bi çend serran yew mucadeleyê huqûqî yeno kerdene. Ma pêro şarê Dêrsimî ra naye vanîme: eke no mucadeleyê şarî nêbîyêne, Gelîya Mizurî rew ra çin bibîyêne. Dewlete huqûq nêzanena. Dewlete peymanê mîyanneteweyî, qanûno bingeyî kî nêzanena.”
