Anket: Rayapêroyî ya Tirkîya hîna duştê heqanê kurdan der a

Anketê Derheqê Weçînitişê Tirkîya û Mesela Kurdan

1 of 6

Hetê Unîversîteya Koçî ya Tirkîya ra yew anketo bi nameyê “Ver bi weçînitişê hezîrana 2015 dînamîkê fikrêumûmîya” ame viraştene. Cigêrayîşî bi hemkarîya Weqfê Komelê Rakerdeyî û Unîversîteya Ohîo State (DYA) ra ame viraştene. Sey netîce yeno dîyene ke zafêrîya rayapêroyî ya Tirkîya hîna fikrê xo yê kanperestî derheqê kurdan de nêvurna.

Mabênê 19. adare û 26. nîsane 2015 de 49 şaristananê Tirkîya û Kurdîstanê Vakurî ra 2.201 kesî beşdarê anketî bîyî. Anket de derheqê weçînitişî de xeylê persî estbîyî, yew beş kî derheqê “mesela kurde” der o. Cewaban ra merdim vîneno ke zafê mewzûyanê kurdan de fikrê hemwelatîyanê Tirkîya hema nêvurîya.

Sey nimûne, %65 yê pêro weçînitoxanê Tirkîya vanê ke “Mesela kurde bi raverşîyayîşê ekonomî yê herêmanê Başûrê Rojhelatî û Anadolîya Rojhelatî” (yanî Kurdîstanê Vakurî) hel bena. Eksê ci de, tena %41 vanê ke mesela kurde bi “hîna zaf selahîyet seba îdarekeranê cayîyan” çareser beno. Yanî, zafêrîya weçînitoxanê Tirkîya ra gore mesela kurde meselêyka ekonomîk a, yê kultur û nasnameyî nîya. Tena weçînitoxanê HDP mîyan de %55 vanê ke gerek sermîyananê Kurdîstanî rê hîna zaf selahîyet bêro dayene.

Xora, goreyê %39 ê weçînitoxan problemo tewr girs ê Tirkîya ekonomî, feqirîye û bêkarî ya. Tena %5 vanê ke mesela kurdan û prosesê aştîye prolemo bingeyên ê Tirkîya yo. %2 kî fikirînê ke “Dewleta Îslamî, Sûrîye, sîyaseto karanê teberî ûsn.” mesele ya.

Eke bêrîme mesela ziwanê dayîke û perwerdeyê bi ziwanê kurdkî, zafêrîya weçînitoxan -wesetî %77- duştê perwerdeyê bi ziwanê kurdkî der ê. HDP netede, weçînitoxê AKP (%78), CHP (%85) û MHP (%91) vanê ke “grûba etnîkî ya yew domanî çi bena wa bibo, ganî her doman verê veran perwerdeyê xo bi tirkî bivîno.” Tena weçînitoxê HDP bi %55 duştê nê fikrî der ê. Ancîya, tena %36 yê weçînitoxan vanê ke dayîreyanê dewlet û şaredarîyan de xizmet bi ziwanêde bîn kî bêro dayene. Duştê ney de reyna HDP bi rêja %77 esta.

Zafêrîya weçînitoxan fikirînê ke efo pêroyî seba endamanê PKK ke çekanê xo caverdê, qebul nêbeno. Weçînitoxanê AKP ra %56, yê CHP ra %64 û yê MHP ra %74 nîya vanê. Tena weçînitoxê HDP bi %75 vanê ke gerîla ke ef bicêro, mesela kurde hîna rind çareser bena.

Beno ke perso tewr balkêş o yo ke gelo hedefo peyên ê hereketo sîyasî yê kurdan awankerdişê dewleta xoser o yan ney. Wesetî %61 yê pêro weçînitoxan vanê “eya”, tena partîya HDP de qerar qetî nîyo. %39 ê weçînitoxanê HDP pê qebul nîyê, la %33 pê qebul ê.

Eke anket temsîlî yo, netîceyî zelal ê: zafêrîya weçînitoxanê Tirkîya nêwazena kurdan rê heqê xoîdarekerdiş û perwerdeyê ziwanê dayîke bido. Fikrê înan ra gore, mesela kurde bi tedbîranê ekonomîkan ra hel bena. La goreyê Dr. Yilmaz Ozdilî yê Unîversîteya Artuklu ya Mêrdinî, zafêrîya weçînitoxan nêzanena ke cigêrayîşî çîyêde bîn vanê. “Nêmeyê weçînitoxanê Tirkîya nêzaneno ke qet cayê dinya de problemê kulturî pê raverşîyayîşê ekonomî hel nêbîyê. Qebul nêkenê ke eke yew welat de tewr tay %20 yê nufusî kulturêde bîn ra yeno, o wext domananê ê kulturî rê heqê perwerdeyê ziwanê dayîke nêdayîş sucê duştê merdimîye der o. (…) No musneno ke zafê weçînitoxan çîyo ke xerib o, ey ra hes nêkenê – ha ziwan bo ha poste bo ha nasname bo ha huner bo. Nefretê xeribîye çîyêde newe nîyo. Çîyêde zaf kan o, la hîna hukmê ci pêt o.”

Anketê “Ver bi weçînitişê hezîrana 2015 dînamîkê fikrêumûmîya” tîya ra yeno dîyene (bi tirkî). Persê derheqê mesela kurde rîpelanê 28-35 de estê.