Roşan Lezgînî seba na babeta muhîme 09.04.2011 bi tirkî fikrê xo nuşto. Na babete bi xo, goreyê mi, karê yew meqale nîyo. Çike îta de di babetî estê.
- Tarîxê edebîyatê kirmanckî
- Nirxkerdena tayê kitaban
Roşan Lezgîn nê di babetanê muhîman ebe yew meqale de şidêno. Ci ra helal bo. Hem tarîxê edebîyatê kirmanckî, hem nirxkerdena tayê kitaban henî rehet nuşto ke mordem nêzaneno ke se vajo. La, çîyo ke seba mi zelal o, eleqedarî û emegê Roşan Lezgînî yo. Naye rê hurmetê mi esto. Waxto ke mi no nuşte wend, mi zen kerd ke no nuşte dewam keno. Ney, no nuşte ebe nê di babetanê muhîm û cîyayan sîndor û çarçewaya yew meqale de qedîyo. Derheqê tarîxê nuştekî yê kirmanckî de (çîyê ke zanînê) tayê melumatan dano û dime ra çend romanan ser o fikrê xo “nêvano”, nirxneno.
Ez zen kena ke ma hîna karê nirxnayîşî rind fam nêkerdo. Şima ra ju nimûne vajî: zen bikerê ke di mordemî Amed der ê. Yew mordem wendox o, oyo bîn nuştox o. Şima ê di mordeman ra derheqê Amedî de pers kenê. Cewabo ke şima her di mordeman ra gênê, zaf cîya yê. Mordemê wendoxî, cewabê xo kilmek o. “Amed rind bî, girs bî, weş bî, germ bî” ya zî “Rind nêbî, mi hes nêkerd.” Nuştox derga derg qalê Amedî keno, bi xorî negatîf û pozîtîfê Amedî şima ra qal keno.
Roşan Lezgîn, tawo ke derheqê tarîxê edebîyatê kirmanckî de melumatan dano, dime ra yeno, nirxkerdena tayê kitaban de mabênê nê di mordeman de vindeno. Derheqê romanê Denîz Gunduzî û Munzur Çemî de goreyê prensîbê babeta xo ya “Tarîxê Edebîyatê Kirmanckî” nuşteyê xo dewam keno, yanî bi tarîxî qal keno, nênirxneno. Goreyê sernuşte, goreyê nameyê nuşteyî, rastîye zî na ya. La, dewamê nuşteyî de romanê “Kilama Şilane” nirxneno. Hem zî ebe di-hîrê alincan. Wendoxî, mi bi xo zî wastêne ke derga derg qalê nê rexneyê xo bikerdêne. Bikerdêne ke ma zî kêmasîya xo sayeya ey de bizanitêne. Seke mi goreyê xo “Soro” nirxnaybî…
De çi bizanîme? Ezo “nezan”, çîyo ke zanena, nirxkerdena yew kitabî karê di-hîrê alincan nîyo.
Can weş bo, qelemê zonê ma weş bê, hesasîyet û eleqedarîya zonê ma weş bê, ma ginenîme war ro, urzenîme ra, juminî de musenîme. Roşan Lezgîn û pêro Roşan Lezgînan weş bê.
Îlhamî Sertkaya
Birêz Îlhamî Sertkaya,
Mi bi xo tam fehm nêkerd ke ti wazenî nê nuşteyê xo de çi vajî!
Eke kesî fehm kerdo, wa keremê xo ra mi rê îzeh bikero.
Ti zî zanî, nuşteyê mi ke ti behsê ey kenî, seba “Sempozyumê Universîteya Çewlîgî” amade bibi.
Wina eyar bîyo ke tam 20 deqayan de bêro pêşkêşkerdiş.
Çarçewaya xo “Edebîyatê Modernê Kirmanckî” de çi esto, çi çin o?
Wina ser ra, elelusul dayene şinasnayena nê edebiyatî yo. Tede analîz zî esto la giranîya xo malumat o, enformasyon o.
Kamî wina kamilen zanayêne ke edebîyatê modernê kirmanckî de 27 kitabî estê û kunyeya nînan çi ya?
Temayanê bingehînan yê nuşeteyî ra yewe zî na ya, îspat keno ke wayîrê edebiyatê kirmanckî kurd ê neke zazacî!
Nuşte orîjînal o, xebatêka taybet a. Verê cû tu kesî xebatêka winasî nêkerda. Eke kerda zî mi ne dîya, ne eşnawita.
Feqet mi rê wina aseno ke keyfê to pênêameyo!
Belkî zî ez şaş fehm kena. Ez hêvîdar a ke ez şaş fehm bikerî.
(Tabî ez mecbur nîya ke keyfê her kesî weş bikerî. Mi ra hende yeno… Eke merdimêna tena “nirxnayîş” bikero, baş beno.)
Belê, derheqê kitabê to Kilama Şîlane de fikrê mi o yo ke, zaf zêde ra girêdayeyê cuya şexsî mendo.
Zanayîşê mi wina fehm kerdo.
Kitabê Jêhatî Zengelanî zî eynen wina bi.
Mi derheqê her diyan de bi kilmîye yew cumle de fikrê xo vato.
Mi vato “Ancak, bu her iki roman da, konu açısından kurgusal/fantastik eklemelere, romansal anlatıma açık olmalarına rağmen, romancılar, kendilerini cömertçe yaşanmışlığın, kişisel serüvenlerin sınırlarında hapsetmişlerdir.”
Ti vanî “Derheqê romanê Denîz Gunduzî û Munzur Çemî de goreyê prensîbê babeta xo ya ‘Tarîxê Edebîyatê Kirmanckî’ nuşteyê xo dewam keno, yanî bi tarîxî qal keno, nênirxneno.”
Senî ez nênirxnena?
Ti neheqî kenî bira! Neheqî başe nîya… Dê keremê xo ra reyêna biwane.
Biewnî, derheqê romanê Denizî de ez vana “… ideolojik veya siyasi düşüncesini anlatımından uzak tutmuş.”
No nirxnayîş nîyo?
Derheqê her di romananê Denizî de zî mi vato, “Dilin zenginliği açısından her iki romana baktığımızda, Türkçe romanında Yaşar Kemal’in Türkçeye kazandırdığı zenginliğe benzer bir durum, Kırmancca hesabına söz konusudur diyebiliriz.”
Nê îfadeyî zî nirxnayîş o.
Qey ti vanî “bi tarîxî qal keno, nênirxneno.”?
Nê îfadeyan de tarîx çin o!
Hewna, seba romanê Munzur Çemî zî mi vato “İstanbul’a göç eden Alevi Kürt ailelerin İstanbul’daki trajik yaşamları ve bunun neticesinde gelişen kültürel değişim, insani ve edebi kaygılarla anlatılıyor.” Nê îfadeyî zî nirxnayîş o, tarîx ra eleqedar nîyo!
Axir mi tam fehm nêkerd ke ti wazenî se vajî yan çira wina vanî.
Çîyo ke weşa to nêşîyo, çi yo, ez nêzana.
La “nirxnayîşê” to, ha meydan de ke qet rast nîyo!
Zaf selamî…
Roşan
Birêz Îlhamî Sertkaya,
Yewna neheqîya to zî na ya ke ti nuşteyî şaş tarîf kenî!
Ti vanî “Edebîyatê Kirmanckîya Moderne”
Biewnî, “kirmanckîya moderne” yan “kirmanckîya klasîke” çin a!
“Edebîyato modern” û “edebîyato klasîk” esto.
Û edebîyatê ziwanêk esto!
“Edebîyatê modernê kirmanckî” û “edebîyatê klasîkê kirmanckî” esto.
Neke “Edebîyatê Kirmanckîya Moderne”
Ti vanî, “Derheqê romanê Denîz Gunduzî û Munzur Çemî de goreyê prensîbê babeta xo ya “Tarîxê Edebîyatê Kirmanckî” nuşteyê xo dewam keno,”
Bala xo bide ser, ti vamî: “Tarîxê Edebîyatê Kirmanckî”
Nuşteyê mi de çekuya “tarîx”î esta?
Nameyê nuşteyê mi “Tarîxê Edebîyatê Kirmanckî” nîyo, “Edebîyatê Modernê Kirmanckî” yo!
No zî yewna neheqî ya ke ti goreyê keyfê xo ra name nanê nuşteyî ra û goreyê nê keyfîyetî ra zî “nirxnenî”.
Zaf selamî…
Roşan
Birêz Roşan Lezgîn;
Seba şîroveyê xo, weş be. Ez zen kena, to şîroveyê mi, rind fahm nêkerdo. To, o nusneyê xo de, qalê di babetan kerdo.
1-(modern kirmançça edebiyatı( yanê edebîyatê kirmackîyo modern)
Na babete ser o, to tayê malumatan do, weş be.
2-To, ebe na babete, cêr de, tayê kitaban nîrxno. Yew zî, ‘Kilama Şîlane ya’.
To seba nê romanî, kilmek naye vato;( kendilerini cömertçe yaşanmışlığın, kişisel serüvenlerin sınırlarında hapsetmişlerdir)
No, goreyê mi, seba nîrxkerdene zaf şenik u kemî yo. Wendoxî wazenê ke, çîyo ke ti qal kena, gereke tayê numuman bidê, u îspat bikerê. Kilama Şîlane de, qehremanê romanî, Fîrar u Şîlane yê. Bîyerî bê şik u zelal, dormeyê nê di qehremanan de derbaz benê. Roman o yo ke, tawo ke wendoxî wend, gereke meraq bikerê ke, qehremanê romanî se kenê u se beno. Roman qalê dewan, şukan, rayan, keno. O ca de, nê di qehremanî çîn ê, la zê ‘SORO yî, vîndî nêbenê. Profîlê qehremanan zelal ê. Fîrar, tenya qalê ‘xo’ nêkeno, la ebe nameyê xo, qalê zaf çîyan keno ke, eleqedarê înan çîn ê. No ca de, ne ‘‘îdeolojî esto, ne zî, ajîtasyonê îdeolojîyî’. O ca de, pêro pîya, Fîrar u Şîlane nêvanê ‘EZ’.
Neheqîya na wa.
Birêz Roşan;
Mi nêwastê ke qalê ‘Kilama Şîlane’ bikerî. Nusnox, seba kitabê xo, çi vajo, zaf çetin o. Çi ke, wendoxî zen kenê ke nusnox, kitabê xo, rast, xelet, şevekneno. Bawer bike ke, no ne nîyetê min o, ne zî karê min nîyo. Çîyo ke mi wastbî, rexne u nîrxkerdena xo de, tayê numuman hîra bidêne. To, naye nêkerdo. Rexneyê mi, tenya no wo.
Ez to ra naye eşkera vajî; Heta nika, derheqê Kilama Şilane’ de, mi rexne u nîrxkerdeen nêdî. Raya verêne ti qal kena, no seba edebîyatê zonê ma zaf muhim o. No, hesasîyet o. Naye ra hurmetê mi emeg u hesasîyetê to ra esto. De destur bide, ma zî, fikrê xo vajime bira! Ha biheq, ha neheq, ha rast, ah xelet, tawa nêbeno. Edebîyat ya zî yew babete ke rexne me bo, ravêr nêşono. Vaje, rexne bike, xeletîya ma, bide sareyê ma ra ke, ma fahm bikime bira! Cayê de ke rexne u nîrxkerdene çînî bo, o ca de, qet ravêrşîyene nêbeno. Mi, ma rexne bike, ma kemasîya xo bizanime. Vateyê mi tenya no wo.
To ra serkewtene wazena.
Ebe silam u hurmet
Birêz Îlhamî Sertkaya,
Madem ke ti vanî “Ez zen kena, to şîroveyê mi, rind fahm nêkerdo.”
Baş o. Ez newe ra şîroveyê to biwanî:
1)Ti vanî “Na babete bi xo, goreyê mi, karê yew meqale nîyo. Çike îta de di babetî estê.”
Cewab: Reya esta 2 babetî ney 100 babetî zî şikînê bibê karê yew meqala. Reya esta, tena 1 babete şikîna bibo karê yew kitabî. Peymêko winasî çin o. Îdîaya to rast nîya!
2)Ti vanî, “Çike îta de di babetî estê. 1.Tarîxê edebîyatê kirmanckî, 2.Nirxkerdena tayê kitaban”
Cewab: meqala de tena 2 babetî çin ê. zaf babetî estê. Bala xo bide ser, qalê cografya beno, qalê nameyanê lehçe beno, qalê alfabe beno, qalê kategorîyanê edebîyatî beno… Eke ma sey babetan biewnîn, beno ke da-vîst babetî estbê.
“Nirxkerdena” tayê kitaban ra vêşêr, çerçawaya edebîyatê modernî de analîzê “şîîr”, “hîkaye” û “roman”î bi hawayêko umûmî esto. Qismê romanan de bi kilmîye qalê babeta romanan û analîzê înan beno.
3) Ti vanî “Roşan Lezgîn nê di babetanê muhîman ebe yew meqale de şidêno. Ci ra helal bo. Hem tarîxê edebîyatê kirmanckî, hem nirxkerdena tayê kitaban henî rehet nuşto ke mordem nêzaneno ke se vajo.”
Cewab: Çira “henî rehet nuşto mordem nêzaneno ke se vajo?” Çi eyb, çi riswayî, çi neheqîyêk tede esto ke ti vanî “ci ra helal bo?” Dê vaje wa her kes pê bizano! Nê îfadeyê to bi hawayêko eşkera heqaret o! No heqaret mi rê bîyo, la aîdê wayîrê vateyî yo! Ti çira heqaret bi xo kenî?
4) Ti vanî “Derheqê tarîxê nuştekî yê kirmanckî de (çîyê ke zanînê) tayê melumatan dano…”
Cewab: “çîyê ke zanînê” çi yê? Yanî, mi çîyê newe keşf nêkerdo, “çîyê ke zanînê” ez tekrar kena, ne?! Nê îfadeyê de, qewlê tirkan ra, “küçümseme, aşağılama” tede esto.
5) Ti vanî “Wendoxî, mi bi xo zî wastêne ke derga derg qalê nê rexneyê xo bikerdêne. Bikerdêne ke ma zî kêmasîya xo sayeya ey de bizanitêne.”
Cewab: Bîyo derd ke mi çira vato “Ancak, bu her iki roman da, konu açısından kurgusal/fantastik eklemelere, romansal anlatıma açık olmalarına rağmen, romancılar, kendilerini cömertçe yaşanmışlığın, kişisel serüvenlerin sınırlarında hapsetmişlerdir.”
Ez derheqê kitabê to “Kılama Şilane” de fikrê xo vajî.
Verê ke merdim vajo roman o yan roman nîyo, ez vana qey merdim nêşêno vajo tewirêkê edebîyatî yo.
Çunke, kitab de, eke merdim nameyan bibedilno, nameyanê rastînan binuso, tena beno kitabê “xatirayan”. Roman nêbeno!
Edebîyat, viraştiş (kurgu; fiktion) o.
Kitabê to de viraştiş (kurgu; fiktion) çin o.
Ez vana eke nuştoxê nê kitabî roman çi yo, baş bizanayêne, şikîyayêne xatirayanê xo ra yew roman vejo meydan.
Çi yo ke mi vato zî no yo. Îfade zelal o. Sewbîna manaya xo çin a.
Seba ke mi nêgoynayo, mi weş nêkerdo, mi pesnê to nêdayo, ti bi uslubêko bêhurmet wazenê hêrîşê mi bikero.
Ti serbest î. Qet texsîr meke! Ti vanî se vaje.
Labelê bêhurmetîye başe nîya.
Beno ke merdim yewî ra hes nêkero, merdim mecbur nîyo her kesî ra hes bikero. La bêhurmetî zaf eyb o!
6) Ti vanî, “De çi bizanîme? Ezo “nezan”, çîyo ke zanena, nirxkerdena yew kitabî karê di-hîrê alincan nîyo.”
Cewabî: Kamî îdîa kerdo ke na meqala analîzkerdişê kitabê to yo, yan yê yew kitabî yo?
Heto bîn ra, kamî îdîa kerdo ke yew kitab bi yew çekuye zî analîz nêbeno?!
7) Ti şîroveyê xo de vanî “‘‘îdeolojî esto, ne zî, ajîtasyonê îdeolojîyî’. O ca de, pêro pîya, Fîrar u Şîlane nêvanê ‘EZ’. Neheqîya na wa.”
Cewab: Neheqîya çî “na wa?” Cayê mi vato ke Kılama Şilane de “îdeolojî” yan “ajîtqasyon” esto? Mi kotî vato?
Ez tekrar vana, merdim şikîno Kılama Şilane roman nêhesibno zî.
Ti heridênî, ti aşt benî, ti neheqîye kenî, ti heqaret kenî, ti serbest î.
Ti se kenî bike, ti se vanî vaje, ez sewbîna êdî cewab nêdana.
Çunke munaqeşeyê to de prensîb çin o!
Keyfê to senî wazeno, bi hawayêko subjektîvîst, ti tadanî, xo rê kîseyê xo ra mana danî û fek erzenî merdimî!…
Bimane weşîye de.
Roşan
Birêz Roşan;
Seba ke to nê di çiyanê cêri nusno, endi fayde u maneyê fikir u cuwabê mi çino. La, bizane ke mi tayê şerm kerd.
Weşiye de bimane
‘Seba ke mi nêgoynayo, mi weş nêkerdo, mi pesnê to nêdayo, ti bi uslubêko bêhurmet wazenê hêrîşê mi bikero’
‘Ti heridênî, ti aşt benî, ti neheqîye kenî, ti heqaret kenî, ti serbest î.’
‘Keyfê to senî wazeno, bi hawayêko subjektîvîst, ti tadanî, xo rê kîseyê xo ra mana danî û fek erzenî merdimî!…’
Edebi eserlerin kategorize edildiği ve sınıflandırma kapsamına giren yapıtların tasnif edilip,alt başlıklara dahil edildiği ve asıl amacı dinleyenleri konu hakkında malumatfüruş yapmak ve çerçeve çizmek olan bir sunumda,tek tek eserlerin derinliğine ve genişliğine analizi mümkün olamayacağı gibi,devam etmekte olan yorumlarda da kitabın roman olarak değerlendirilmeyebileceği hakaret olarak veya yanılgılı tanımlama olarak telakki edilmemeli.Roman saikiyle yazılmış her eser roman olarak değerlendirilmek zorunda olmadığı gibi eserin roman olarak değerlendirilmeyebileceği iddiası romanın/eserin değerine halel getirmez.Belki daha suigeneris bir yapıt olacağından,yazın alanında ayrı bir boşluğu doldurur.Amaç beyni dağıtılmış bir dile hayatiyet ve işlevsellik kazandırmak ve dili işlenebilir duruma getirmek olan her eser değerlidir ve dilin,kütüphanemizin eserleridir.Bundan kişiselleştirme çıkarsaması yapmak gereksizdir Kek İlhami.Nihayetinde yapılan eleştiri kendi hayat serencamının romanda işlenmiş olması ve bir ölçüde kurgusallıktan kopmuş olmasıdır.Coğrafyamızda konu zenginliği eşsiz olup,dertlerimiz de eşsizdir.Umulur ki bunlar eser haline getirilsin ve işlensin,dil hayatiyet kazansın,toplumsal popülaritesi artsın ve zecri asimilasyonun önünde bentler oluşsun.Size kolaylıklar dilerim,selamlar.