Trajedîya Kerkûk û Kurdîstanê Başûrî

Destê Edîtorî ra

Kurdîstanê Başûrî hema-hema pêro mintiqayê ke serranê peyênan de girewtî, dayê artêşa Îraqî û çeteyanê Heşd al-Sabî. Yew hîkayeya îxanetî û xeylê persî ameyî komelê kurdan ser de.

Tarîxê Kurdîstanî yê modernî de vizêr û ewro vîndîbîyayîşo tewr girs qewimîya. Kurdîstanê Başûrî yo ke nê hîrê serranê verênan de besekerd bi pêşmergeyanê xo mintiqayê bînî yê welatî bigîrê zereyê Herêmê Kurdîstanî û tede referandum kî viraşt, ê mintiqayî hema-hema reyna pêro kewtî destê dagîrkeranê Kurdîstanî. Çîyo ke zerrîya merdimî dejneno, no yo: qisimêkê pêşmergeyanê YNK Kerkûk de hemkarîya dişmenî kerde û pêşmergeyanê bînan yê PDK xo mintiqayê bînan ra bêlej û bêceng peyser ant. Hêzê HPG kî mecbur mendî ke mevkîyanê xo caverdê. Na saete de mesele hîna tam zelale nîya.

Se bîyo? Yew kronolojîya kilme

• Badê ke dewleta Îraqî tehdîd kerd ke netîceyê referandumî qebul nêkero û Kurdîstanî boykot bikero û badê ke nêzdîyê Kerkûkî de tayê pêrodayîşê qijkekî mabênê pêşmergeyanê YNK û artêşa Îraqî de qewimîyaybîyî, 15. teşrîna verêne de di partîyê Herêmî yê girsî, PDK û YNK, Dokan de ameyî têlewe û muzakeran de panc nuqteyan ser o ameyî were. Vilaweka muştereke de înan da zanayene ke duştê Bexdadî de yew û nîyetpak hereket bikerê.
• 15. teşrîna verêne de fermandarê Heşd al-Sabî, Hadî al-Amîrî û Abu Mehdî al-Muhendis, hur dimêna şîyî Kerkûk ke serekanê YNK de muzakere bikerê. Ajansê Reutersî ra gore Qesem Silêmanî, fermandarê pasdaranê dewleta Îranî, kî tey bî.
• 16. teşrîna verêne de serekwezîrê Îraqî, Hayder al-Abadî, emr da ke mevkî û cayê resmî yê Kerkûkî neql bibê destê dewlete.
• Hêzê artêşa Îraqî û çeteyê Heşd al-Sabî bi wesayîtanê DYA yê modernan hereket kerd ameyî sînorê başûrê Kerkûkî, Taza û Tuz Xurmatû de.
• Peşewe tayê hêzanê Heşd al-Sabî hêrişê mevkîyanê kurdan kerd, la pêşmergeyan besekerd înan peyser bierzê.
• Serê şodirê 16. teşrîna verêne de pêşmergeyî xo Meydanê Teyara yê Kerkûkî ra ant peyser, meydan kewt destê dişmenî.
• Qisimê pêşmergeyanê YNK (hetê Baval û Hero Talebanî de) bê pêrodayîşî xo Kerkûk ra ant peyser, nîya dişmenî rê korîdor bîyo ra ke bikewo zereyê şaristanî.
• Demê ra dime taxe bi taxe Kerkûk kewt destê çeteyan û artêşa Îraqî. Bi hezaran hemwelatîyî remayî.
• Qisimê pêşmergeyan mend û da pêro. Çend xeberî bîyê vila ke çeteyan pêşmergeyî sare birnayo
• Xeberanê HPG ra gore gerîla û pêşmergeyê ke mendî, înan heta şodir da pêro, la peynî de xo peyser ant bi xeta newî ya teberê şaristanî.
• 17. teşrîna verêne de sînorê rojhelatî yê Şengalî de têkewtişê mabênê pêşmerge û artêşa Îraqî de qewimîyayî. Şengal de 8.000 pêşmergeyê êzîdîyî estbîyî.
• Goreyê Wezaretê Pêşmergeyan ra, fermandarê pêşmergeyanê êzîdîyan (PDK) êzîdîyanê çeteyanê Heşd al-Sabî de ame têlewe û qebul kerd ke çeteyî bêlej bikewê şaristanê Şengalî.
• Pêşmergeyanê PDK û YNK xo Mexmûr û Gwêr ra antî peyser, başûrê Hewlêrî de. Goreyê fermandarêde pêşmergeyan ê Mexmûrî, teslîmkerdişê Kerkûkî yê abîşewî tesîr da pêro cebheyan ser o.
• Xaneqîn, Gulale, Başîk û çend mintiqayê bînî yê Kurdîstanî kî bê pêrodayîşî teslîm bîyî.
• Goreyê kanalê NRT, fermandarê firqeya 70. ya pêşmergeyan (YNK), Şêx Cafer Mustefayî, eşkera keno ke ey bê destûrê serekîya Herêmî ya kî wezaretî fermanê peyserantişê pêşmergeyan da.
• Serekê Herêmê Kurdîstanî Mesûd Barzanî şanê 17. teşrîna verêne de vilaweka resmîye de qisey kerd û va ke çîyo ke Kerkûk de bîyo, qeraro yewhetkî yê “çend kesanê mîyanê hetêde sîyasî yê Kurdîstanî de” bîyo.

Persê ke mendê

Bexdad û Tehranî dî ke kurdî yew nîyê. Înan nîya besekerd ke qisimê YNK yê dorûverê Hero, Lahûr û Baval Talebanî îkna bikerê ke Kerkûk biroşê. Kaos û şehîdanê pêrodayîşan ra bellî bî ke qisimê YNK yê Kosret Resûl û pêşmergeyê PDK na peymana îxanetî ra bêxeber bîyî. La muhtawaya peymane se bî û teferûat û avantajê ci seba qisimê YNK çik ê, hema tam bellî nîyê.

Eke îxanet tena qisimê YNK kerd, çira pêşmergeyê PDK xo mevkîyanê Şengal, Mexmûr, Xaneqîn ûêb. ra peyser ant? Ya înan kî yew peymane viraşte ya kî planê PDK yo bîn esto. Beno ke peynî de fermandarîya pêşmergeyan texelîyaye û erdê xo teslîm kerd.

Mesûd Barzanî nêzdîyê di rojan ra dime vejîya çapemenî ver û melumat da. Çira hende herey? Qiseykerdişê xo de serekê herêmî va ke tayê qisimê partîyêk emrê peyserantişî da, la şaro kurd do bireso hedefê xo. Qalê yewî û keda şehîdan kerd. La çîyo ke nêva, çîyo ke îzah nêkerd, no yo: çi sebeb ra pêşmergeyan xo ant peyser û pêro nêda? Çira cewabê hêrişî hende herey ame? Planê ameyoxî çik ê?

Hêvîya şarê kurdî ya ke cewabê nê persan demo nêzdî de bêrê dayene.

Ma nika?

Bi rewşa ewroyêne, Kurdîstanê Başûrî ancîya kewte peyser bi girsîya xo ya 2014. Berhemê cengê hîrê serran semedê cîyabîyayîş û sîyasetê partîyan ra tal ra şîyî. Xeylê meydanê petrolî yê muhîmî yê ke seba dewletbîyayîş muhîm bîyî, nika dest ra şîyî. Herçiqas ke serek û çapemenîya kurdan raver ra qal û qiseyê girsî kerdî ke Kerkûk, zerrîya Kurdîstanî, heta merdimê peyênî gonî bi gonî biseveknê, şaristan bi asanî kewt destê hêrişkaran. Şaristanê 1 mîlyon însanan 12 saetan de bî vîndî.

Seba roj û hewteyanê ameyoxan texmîn beno ke hukmatê Îraq û Îranî wazenê mintiqayanê YNK, sey Kerkûk û Silêmanî, bîyarê binê bandura xo. Merdişê Celal Talebanî ra dime, partîya YNK werteyê xo de hîna zaf bîya letîye. Eke partî do hîna sey xo bimano, bellî nîyo. Heto bîn ra, planê Barzanî û partîya xo kî hîna tam eşkera nîyo.

Bi nê hereketî, serekwezîr Abadî kî cayê xo sîyasetê Îraqî de kerd pêt û bi îhtîmalêde pîl do weçînitişê serra ameyoxe de serkewte vejîyo. Heta ewro Abadî favorîyê DYA yê Îraqî bî. La planê Îraqî seba Herêmê Kurdîstanî çik ê, hîna bellî nîyê. Vilaweka emşoyî ra gore Abadî wazeno ke Başûr sînorê xo yê Tirkîya teslîmê Îraqî bikero ke tîcaretê petrolî hetê Bexdadî ra kontrol bibo. Henî aseno ke planê Îraq, Îran û heta dereceyêk kî yê Tirkîya o bî ke mintiqayê teberê herêmî û bitaybetî Kerkûk zereyê Kurdîstanî de nêmanê. No semed ra dişmenî ameyî têhet û bîyê hemkarê rijnayîşê Kurdîstanî.

Ma rê yewîye lazim a, partîyî ney

Derheqê yewîya kurdan de xeylê munaqeşeyî estbîyî. La rastîya Kerkûkî ma rê musna ke mabênê partîyanê kurdan de ne îtîbar ne kî yewîye esta. Sey netîce, YNKê Talebanî tîcaretê welatî kerd, YNKê Kosrat Resûlî kor bî, PDK suc erzena YNK ser û bi xo neçar asena, nam û profîlê PKK kî tenêna bî berz.

La pêro pîya partîyê ma kewtî bin. Artêşa Îraqî ya ke new aşman de bi zehmetî Mûsil peyser girewt, nêmê roje de Kerkûk îşgal kerd. Zereyê şaristanî de ne hendek ne kî amadekarîyê bînî estbîyî. Ê leşkerê ke 14. û 15. teşrîna verêne de ameybî şaristanî, pêro nêda. 16. teşrîna verêne de çete û eskeranê Îraqî rehet-rehet ameyî zereyê ofîsê şaredarî ra fotografî antî.

No ma rê musneno ke bi îhtîmalêde pîl planê seveknayîşê şaristanî çin bî. Eke estbîyêne, şaristanî besebikerdêne ke xo biseveknê. La qet yew serekê partîye nêwaşt ke seba seveknayîşê erdê Kurdîstanî bikewo ceng. No sernêkewtişêde giran yê sermîyanî yo.

Peynîye de, gerek ma rastîvîn bibîme: ewro ma kerd vîndî, mexlûb ma yîme. Dewletê dagîrkerî, dişmenê kurdan, Îran û Îraq kewtî ser. Dinya henî ya, şin û şiware, ax û max ma rê nika fayde nêkenê. Ganî ma bêrîme payan ser û analîz bikerîme ke ma ney ra çi musayîme? Ma çi derse girewte? Ma nika ra dime kamcîn tedbîran bigîrîme? Peynî de tena netîceyî muhîm ê. Seba ke cengê serranê verênan û seba ke gonîya şehîdan nafîle nebo, gerek ma hem hurmet ro qehremananê xo bimusnîme, hem kî gerek ma bêbext û serekanê nexeyran ra xo raxelisnîme.

Her çî ra ver, gerek ma yewbînan ra hes bikerîme ke bibîme yew. Eke ma destpêk ra yew bibîyêne, Kerkûk ewro hîna zerrîya Kurdîstanî bibîyêne û pêşmergeyî duştê dişmenî de pêro bidayêne.