Tam 100 serran ra ver, yanî 16. gulane 1916 de, peymana Sykes-Picotî kewte fealîyet. Peymana ke netîceyê kombîyayîşanê nimiteyan mabênê hukmatanê Brîtanya û Fransa de bîye, seba Rojhelato Mîyanên sînorê ewroyî xêz kerdî. Na peymane ewro yew sebeb a ke şaro kurd hîna bêdewlet o.
Tarîxê Rojhelatê Mîyanênî yê modernî tarîxê îxanet û kolonyalîzmî yo. 16. gulane 1916, se serran ra ver, Parîs û Londra de nimitkî yew peymane îmza bîye: Peymana Asyaya Qijkeke, bi naznameyê xo: Sykes-Pîcot, goreyê di dîplomatanê plankerdoxan: îngiliz Mark Sykes û fransiz Fraçois Georges-Picot. Pê na peymane hukmatanê Brîtanya û Fransa Rojhelato Mîyanên werteyê xo de pare kerd. Tarîx û kulturê şaranê ucayî seba înan muhîm nêbîyî, coka netîceyê Sykes-Pîcotî yê xirabinî heta ewro bellî benê.
Cengê Cîhanî yo I. ke dewam kerdêne, hêzanê Entente (dewletanê Îtîlafî) xo mîyan de planêk viraştene: eke Împaratorîya Osmanîyan do bin kewtêne, herêma ci mabênê Brîtanya, Fransa û Împaratorîya Rûsya de pare bibîyêne. Brîtanya do mintiqaya werteyê Deryaya Sipîye û çemê Urdunî (Şerîya), Urdun û başûrê Îraqî de bigirewtêne. Fransa xo rê parçeyê Kurdîstanê vakur û başûrî û Lubnan çînitî we. Rûsya Îstanbul, Bosborus û Armenîstan waştî. Seba tarîfkerdişê tayê cayan hîna zaf muzakereyî plan bîyî. Çi esto ke sebebê Şoreşê Teşrîna Verêne yê 1917 ra sîyasetê Rûsya bi hawayêde radîkal vurîya. Hukmatê bolşevîkan muhtawaya Sykes-Pîcotî rojnameyanê xo de neşr kerde û nîya plan kerd eşkera.
Bi rayîrê peymane, sînorê Îraq û Sûrîye xêz bîyî, problemê ewroyênî sey cengê Îsraîlî û parçebîyayîşê Kurdîstanî vejîyayî meydan. Herçiqas ke Împaratorîya Osmanîyan kewte û Rûsya sîyasetê xo vurna, jontirkî kî ceng ra serfiraz vejîyayî, ancîya peymana Sèvresî de xeylê nuqteyanê Sykes-Pîcotî ca girewt û 24. temmuze 1922 de resmî qebul bîyî. Sey netîce Kurdîstan reyna bî parçe, bi serran Brîtanya û Fransa Rojhelato Mîyanên hukm kerd.
Hem xîyanetê jontirkan hem kî na peymane hewnê dewleta Kurdîstanî şikit. Bê ke şarê kurdî ra bêro persayene, sînorî ameyî xêz kerdene, yew şar ame cêra kerdene. Nê sînoranê neweyan de heta ewro kurdî qet emnîyet û aştîye nêdîye. Eksê ci de: dewletê ke a roje newe virazîyayê, tede kurdî bîyî hedefê qirkerdiş û asîmîlasyonî. Jenosîdê Dêrsimî ra heta kampanyaya Anfalî bi se hezaran kurdî ameyî qir kerdene. Îmzakerdişê peymane ra bi nat kurdî verê tehlukeyê vîndîbîyayîşî de bîyî. Çimê dagîrkeran de şaro kurd çin bîyêne.
Seba kurdan Sykes-Pîcot neheqîya pîl a
Ewro kurdî hîna duştê netîceyanê na peymana xirabe de danê pêro. Herçiqas ke roja ewroyêne de vengê kurdan hîna berz o û hîna zaf heşîno, ancîya şaro kurd seba heqanê xo yê xotayînkerdiş û ziwanê dayîke canê xo dano. Seba kurdan û xeylê şaranê bînan Sykes-Pîcot neheqîya pîl a.
Coka roja 14.05.2016 de bi hezaran kurdê Almanya şaristanê Kolnî de binê alaya Kurdîstanî de ameyî têlewe ke na peymane protesto bikerê. Cematê Kurdan ê Almanya ra hetkarê serekî Mehmet Tanriverdî qisey kerd peymane şermezar kerde. Tanriverdî va ke semedê Sykes-Pîcotî ra 50 mîlyonî kurdî ewro bêdewlet ê. Xeylê lej û problemê Rojhelatê Mîyanênî yê ewroyî netîceyê a peymane û emperyalîzmê Ewropa yê. “Na peymana 100 serran a ke tena kaxite ser o esta, tena duştê xoserîya ma de ney, la ser o kî duştê cuya aşt û azade seba şarê ma der a. Ma êdî besenêkenîme aye qebul bikerîme. (…) Heqê tayînkerdişê qederê xo kî heqê kurdan o. Ma sey se serranê verênan saf nîyîme. Ewro vengê ma esto, vengê ma hêzdar o. (…) Ewro ma besekenîme welatê xo bi xo îdare bikerîme. Ma besekenîme welatê xo virazîme, îmkanê ma esto ke ma dewletêda xosere ke leweyê neteweyanê bînan de têduşt a, awan bikerîme. (…) Ewro kurdî aktorêde Rojhelatê Mîyanênî yê tewr muhîman ra yew ê. (…) Ma 100na serrî nêvindenîme. Ma Kurdîstano azad, xoser û demokrat wazenîme!”
Unîversîteya Silêmanî de kî bi minasebetê serrgêra peymana Sykes-Pîcotî binê nameyê “Demê globalîzasyonî de nasnameyê Kurdîstanî û ver bi xoserîye” de konfersanêk ame viraştene. Tede partîyanê Kurdîstanê Başûrî û Kurdîstanê Rojawanî ra temsîlkarî beşdar bîyî. Aye ra kî dot sosyologo namdar û hevalê kurdan Îsmaîl Beşîkçî û xeylê roşnvîrê bînî amebîyî. Profesoro amerîkan Noam Çomsky pê mesajo vengin beşdar bî.
https://www.youtube.com/watch?v=DZJOl8_aA5g
