Şaristanê dinya – New York

Nameyo bîn ê New Yorkî şaristanê hewnî yo. Ebe nufusê xo yê heşt mîlyonî, şaristano tewr girs ê Amerîka yo. New York, şaristanêde muhîm ê dinya ekonomî, endustrî, fînans, û bazirganî der o. Merkezê xeylê fîrmayanê girsan ê dinya New York o.

Tarîxê New Yorkî reseno serra 1610, a serre de kolonyalîstê verênî Ewropa Hollanda ra ameybî qitaya Amerîka. Serra 1626 de, Peter Mînuît girawa Manna Hatta postesûran ra, şeştî gulden ra herîno. Serra 1664 de, New York destê hollandayijan ra vêreno kuno destê îngilizan.

Hezar şeş sey û hîris de nufusê New York hîris o. Na hûmare, seserra 18. de bîya 5.000, seserra 19. de 85.000, seserra 20. de kî dorê hîrê mîlyonî.

Metropolê Amerîka de tena ekonomî ney, kultur kî rolêde girs kay keno. Panc sey galerî, 200 muzeyî, 150 ra zêde tîyatroyî, û 18.000  loqantayî New York kenê namdar. Heyat New York de herbî aktîf û baha yo.

Kovara Forbesî ra gore, New York şaristananê en baha yê dinya ra cayo çarin cêno. 11. êlule 2001 de di kulê World Trade Centerî, yanî merkezê tîcaretî yê dinya, rîyê hêrişê terorîstan ra amey rijnayene.

No taw meydanê World Trade Center de banê neweyî yenê viraştene. Eke qedîyê, nê kuleyî benê banê tewr berzî yê New Yorkî. Plan ra gore, awanîye serra 2013 de biqedîyo. Nika Empire State Building banêde tewr berz ê şaristanî yo. Antenê xo tede, berzîya banî 443 metre yo. 102 qatan de ofîs û dikan estê.

Heykelê azadîye cayêde bîno namdar o. Heykel girawa azadîye ser o amo viraştene. Serra 1886 de jê xelata fransizan amo ronayene. Heykelê sembolê azadî yo. Berzîya ci 93 metre yo.

Rojhelatê New Yorkî de merkezê Miletê Yewbîyayan esto. No bano berzo namdar de her milet ra dîplomat û sîyasetkarî derheqê meselanê welatanê dinya de gureyenê. Londra û Tokîyo ra pîya, New York cayêde tewr muhîm ê dinyaya fînansî yo. Qisimê ekonomî yê muhîmî, jê kîmya, teknolojî, çapemenîye, endustrîyê tekstîlî û xîzmet New York de hêzdar ê.

Başûrê New Yorkî, ebe nameyo bîn New Yorkê Cêrî, cayê Wall Street û borsa yo. Borsa New York Stock Exchange borsaya en girs a dinya wa. Tarîxê na borsa reseno heta serra 1792. Noca de para senedê hîse yê 2.800 şîrketan her roje ebe cîroyê 45 mîlyar Dollar yenê rotene ya kî herînayene.