Emrê mi de heta nika rojê nêameyêne mi vîrî ra ke ez dewlemendîya xo biwazî. Beno ke şima rê ecêb yeno, beno şima vanê “kam nêwazeno ke dewlemend bo.” La rastîya mi nîya wa. Ez heta nika ne naye fikirîya, ne zî zereyê mi ra vîyarto. Nika se bî ke ez wazena dewlemend bî? Wendoxê hêcayî, no fikrê mi giran bi giran peyda bî û şima ra vajî ez. Rastîye, ez nê fikrê xo ney, derdê xo şima ra vana.

1.

Çend serrî naye ra ver mi zonê ma de ju senaryoyê fîlmî nuşt. Seba ke zonê ma de qet ju fîlm çin o (û hîna zî çin o, tayê qaşo fîlmî estê ke tede çend çekuyî zonê ma ra derbaz beno, seke bi zonê ma leqe bikerê, vanê kirmanckî de fîlmo verên). Mi seba ke nê senaryoyî bikerî fîlm, “keybero ke nêtikna nêmend” (Mi ra pers mekerê naye. Ne şima pers bikerê, ne zî ez vajî). Mi nêwerd, nêşimit, ama û şîya, kilmek rastê di çîyan ama. Ju kesî mi ra va, ‘Ti ke nê senaryo bikerê tirkî, beno ke ma ney fîlm kenîme.” (Şar yaman o, senaryo fam kerd, la waşt ke bi zonê xo, yanî zonê tirkî bo). Ju komela resmî yê Hollanda zî, “No senaryo zaf weş o, la eger ke mekuyo bazarê fîlmî, o waxt pereyê ma awe ra şono.” Nînan zî bi mantiqê bazirganîye qayîtê senaryoyî kerdêne. Yanî seba nînan bêşik fîlmo ke bi kirmanckî yo, qîymet tey çin bî. Ju ekîbê kurmancî waşt ke seba naye xeyr bikero, heqê emegê xo vet, axir seba nê fîlmî çewres hezarî lazim waştêne. Keyeyê wayîrê çewres hezarî biveşo! Hem zaf bî hem şenik bî. Mi seba naye çend kesê ke kirmancan û kirdasan ra dewlemend bî, şîya înan û derga derg qalê senaryoyî kerd. Pila-pile kerdî. Teselîya mi birîya. Nasê ke der û dormeyê mi de bîy, mi ra nîya vatêne: “Xo meqefelne, şarê ma ra seba fîlmî qet çîyê nêvejîno.” Eke nîya vatêne, seba ke ez sebeb bizanî înan ra pers kerdêne “qey?”, înan no cewab dayêne mi:

– Şarê ma, feqir-dewlemed, wendoxî, sîyasetmedarî zonê xo ra zaf dûrî kewtê, coka hîna qîymetê zonê xo nêzanenê.

Na rast a, la tenya sebeb nîya. Mi zî naye va înan ra:

– Zonê ma pere nêano, coka.

Na zî rast a.

Ez ke dewlemend bîyêne, no fîlm virazîyayêne, seba fîlmanê bînan mi ekol peyda kerdêne. Ebe no hal no senaryo ke nîya sêwî mendo, ez se senaryoyê didîne binusnî?

2.

Naye ra serran ver ma bi nameyê “Koma Hesrete” ju tîyatro viraşt, ebe heşt hevalan. Zaf weş bî, ma peynîye nêard, seba ke îmkanê ma çin bîy. Ez ke dewlemend bîyêne, ekolê tîyatroyî viraştêne, heqê xebatkaran peyda kerdêne, mamosta û perwerde peyda kerdêne.

3.

Ez ke dewlemend bîyêne, zonê ma ra ju televîzyon vetêne, rojnameyanê rojane vetêne, medya kerdêne xurt.

4.

Ez ke dewlemend bîyêne, zonzanê zonê ma ardêne têlewe, pêro îtacê înan tedarik kerdêne, tenya seba zonê ma standardîzekerdiş ê xebetîyayêne. Mabênê di serran de no zon bîyêne standard. Heto bîn ra zî, seba pewerde mamostayî perwerde û amade kerdêne. Bi nê halê ewroyî, no vilabîyayîş, na her qafike de (bizanê-mezanê) “xo zonzan vînitene” qedîyayêne.

5.

Mi hîrê reyî dersa zonê ma da, di reyî ebe hevalê mino hêca Şukrî Atîkî ma wendoxî arê dayêne, ca ra gêrayêne, program viraştêne, mabênê sûk û rayan de ameyêne û şîyêne. Ser ra zî ma kîsê xo ra xerc kerdêne. Ma dewlemend nêbîme ke karê xo ra dewam bikîme.

6.

Kitabê minê ke bi zonê ma ra çap bîyê, her rey seba her kitabî mi deyn kerdêne, deynê xo dayêne, seba kitabê neweyî bi aşman vinîtêne ke heqê çapxaneyî peyda bikerî. Rind zanena ke ewro wendoxê kitabê ma zaf çin ê, la xora bi nê zanayîş mi bi zonê ma kitaban nuştêne ke zonê ma biwesîyo, biwanîyo, hîra bo. La no karê mi de asteng, ancîna no zuqum pere wo. Asteng ne qanşn û qedexeyê dewlete wo, ne zî qet mi eleqedar nêkeno, tenya pere karê mi rê asteng o. Rastîye na wa. Mi ju nuştişê xo de vatîbî ke “Zonê ma ra ju televîzyon û medya vetene, se (100) Euro keno.” Heya tenya se ewro. Zêde kes ke bibo, pancas (50) Euro keno, tayêna ke zêde bibê des (10) Euro keno. No çik o ke? La şarê ma de (10) des Euro esto, fedakarîye çin a. Roşnvîr, wendox û sîyasetmedarê ma de ke no hesasîyet, na fedakarîye ke çin bo, şarê ma de se bibo? Hîrê-çar keyepelan ra, di-hîrê zî kovara aşman yan zî hewteyan ra dot medyayê ma çin ê (Vate, Şewçila, Newepel, DêrsimInfo, KirmanckîOnline, Zazakî.net). La ju rojnameyê rojane çin o. Mevajê çetin o. Çetinîye qederê ma nîyo. Seba nînan ez rind zanena ke ewro hem kadro esto, hem zî besekarî estê. Maneno pere, kes xo mexapno. Pere zî esto, la “çin o”. Estbîyene de çinbîyene normal, manqul nîyo. Des ra zêde televîzyonê kirdaskî estê, rind ke estê, la ju televîzynê kirmanckî çin o.

7.

Leteyê hunermendanê ma, seba ke qaşo populer bê, kasetan vejenê. Ê kasetan de nuşteyê kirmanckî henî xelet ê ke qet pers mekerê. Heto bîn ra zî zonê ma tenya sahne de tayê qisey kenê, eke sahne de amey cêr, dewamê tirkîya xo kenê. No zî nîşan dano ke seba înan zonê ma ney, populerbîyayîşê înan muhîm o. Mi kam ke dî, na şaşîya înan vat, la dime ra mi dî ke şaşîya xo ra dewam kenê. Ê zanenê ke dîsîplîn û goreyê nê dîsîplînî hesasîyet û îradeyê zonê ma seba ke peyda nêbîyo, şaşîya înan, înan ra manena. Ez ke dewlemend bîyêne, mi ju kar zî, zê kitab seba naye nuştêne, çap bîyêne. Goreyê zanayîşê mi, zonê ma ra tenya ju çapxaneyê Vateyî esto, o zî, seba ke îmkanê xo zaf şenik o, xezna zonê ma rind dewlemend nêkeno. Naye de qet qusurê nê xebatkaran çin ê, la qusur, bêîmkanî ya.Yanî seke ez vana, dewlemend nîyê.

8.

Ez ke dewlemend bîyêne, mi fabrîkan akerdêne, seba xebatkaran tenya şertê zonê ma zanitiş, wendiş, nuştişî waştêne. Şima o waxt vînitêne ke bi hezaran kes demêde zaf kilm de zonê ma musayêne, wendiş zanitêne, qisey kerdêne. Zon tayê zî teşwîk o. Seba naye na dinya de îngilizkî nimûne wo. Şar dinya de en zaf qey îngilizkî museno? Çike seba îdare û karê xo no zon şarî rê lazim bîyo. Ma dewleta tirke qey Tirkîya de her çî ra ver şertê zonê tirkî wazena? Çike nêwazena ke şarê ma zonê xo bimuso, bizano. Coka mi zafê reyan nuştîbî ke “Dewleta tirke pere, kar dano, kamîye û zonê ma gêno.” Welatê ma de her het ra bandura zonê tirkî esta. Seba ke şima îdareyê xo bivîne, gerek zonê tirkî bizanê. Na dinya de di lingê asîmîlasyonî estê. Ju bi pere-madîyat, di bi quwet û bi zor. Dewletê ke wayîrê demokrasîye yê, tenya bi linga îmkanê pereyî asîmîlasyon kenê, naye ra nêvanê asîmîlasyon, vanê adaptasyon. Rast o zî. Yê dewleta tirke rasterast asîmîlasyon o û ebe di lingan şuxulîno. Çike bingeyê aye de nîjadperestîya bandura tirke esta. Adresa asîmîlasyonê na nîjadperestîye welatê ma de qereqol û mektebê înan ê. Îmkanê pere û zorî juminî ra henî girêdaye yê ke ju ke mebo, o bîn nêbeno. Sanika asîmîsyonê tirkî na wa.

9.

Ez ke dewlemend bîyêne, goreyê tesîr û qeweta xo heta ke asîmîlekarê tirkan biaqil mebîyêne, qilêrîya asîmîlasyonê xo ca meverdayêne, mi zonê tirkî qedexe kerdêne. Kes mi rê îta de sanika demokrasîye mekero, demokrasîye verba zulumkar û dîktatorîye, qewetê poşmankerdişî nîya, çik a? Sîyasetmedarê ma yê ke qet zonê ma nêzanenê, biwazê-mewazê, ê zî ma asîmîle kenê. Qusur nê vateyê mi de çin o, qusur endî nê sîyasetmedaranê ma der o.

10.

Ez vana ke “Ez ke dewlemend bîyêne”, ez nêvana ma, çike ma dewlend îme, qet ke mebo ma ju televîzyon û medyayê rojane zaf rehet peyda kenîme. La çi heyf o ke dewlemendîya ma, fayde nêkeno ya zî, ma pê kar nêanîme. O ke ma pê kar nêanîme, o ke ma besenêkenîme, qet ke mebo “Ez dewlemend bîyêne”.

Îlhamî Sertkaya

* Pers: “Ez fikrê şima rast nêvînena, la sîstemo ke ez wazena, şima zî gerek fikrê xo serbest îfade bikerê.” Wayîrê nê vateyî kam fransiz o?