Resim: aubergene

Cayo tewr qelebalix ê seserra 21. Înternet o, coka Înternet hem zaf muhîm hem kî zaf tehlukeyin o. No demo peyên de mesela keyepelê şîrketê Sony hetê “haker”an ra ame hêriş kerdene û 100 mîlyonî ra zêde hesabê xebitnayoxan amey tirtene. Nika kî fîrmaya asayîşî Symantecî kerd eşkera ke xebitnayîşê platformê cematî Facebook qet bêtehluke nîyo.

Pisporê Înternetî xebitnayoxanê Înternetî baldar kenê ke ê gurenayîşê Înternetî de nê 5 çîyan xo vîr ra mekerê:

  1. Her ca de eynî şîfre mexebitnê. Xeylê kesî Înternet ser o zaf keyepelan de tek şîfre xebitnenê. Tewr rind o yo ke her keyepel de şîfreyêde bîn bêro gurenayene.
  2. Tayê keyepelan de şîfre ra qederî kî pers û cewabê kontrolî yenê waştene. Noca (naza) de kî jê (sey) şîfre hertim eynî pers menusê.
  3. Keyepelanê sosyalan jê (sey) Facebook de şîfreyî zaf rehet yenê weçînitene. Mesela “dersim”, “dersim62” ya kî nameyê domanan ûsn. Herçiqas ke seba vîrardişê xebitnayoxî/e naye rehet o, gerek merdim (mordem) şîfreyêde henî asan mevirazo. Çike haker û hêrişkarî kî hende bêaqil nîyê, zafê reyan ê şîfre texmîn kenê. Nimûneyêde tewr rind kî şîfreyêde kompleks bi herf, reqem û îşaretanê cîya-cîyayan o. Mîsal: 1284%$hjs3HXT.MH#+
  4. Şima ke e-maîlo xerib cênê, raver ra ey rind kontrol bikerê û eke tede guman esto, qet ramekerê. Tayê e-maîlan de programî estê ke bi nimitkî û binkî enformasyon û datayê şima tirenê. Bi îngilizkî naye ra vanê “phishing”. Hakerî henî wazenê ke şima ra melumatê hesabê banka, kartê kredî ûsn. bicêrê.
  5. Şima ke Înternet ra çîyê herînenê ya kî keyepelêde tîcaretî de aktîf benê, muhaqeq “qebulkerdişê şertanê herînayîşî” rind biwanê. Na mesele ser o xeylê xebitnayoxî rastê probleman benê. Tiknayîşê gojaga qebulkerdişî ra ver her çî rind biwanê.

CEWAB BIDE

Keremê xo ra şîroveyê xo binuse
Keremê xo ra nameyê xo binuse