Newroz a, Newroz a – Alî Beytaş

Newroze. Na  çekuye hetê ma kurdan de çekuyêda zaf xerîbe nîya. Zafê kurdan na çekuye rind nas keno.

Newroze kurdkî û fariskî de yeno manaya  roja newîye.

Eke tayê xorî tarîx de bêro nîyadayene, yeno vînitene ke naye ra zaf raver însanan seba riskê xo hard xebetno, çandîn û  heywanan ser o xebetîyayê. Riskê xo babetê hard û heywanan ra dayo girewtene. Hard awe dayo, nan ramito, heywanî kerdê weye. Mîyanê însanan û nê xebatî roje bi roje bîyo rind. Roje bi roje însanî daha zêde bîyê wayîrê nan û awe. Seba nê xebatê înan û riskê înan kî mewsîmê wisar zaf muhîm bî.

Bi fikranê xo, kirametanê serre û mewsiman ser o kî vinetê û  fikirîyayê. Seba asmên û rojî fikrê neweyî ardê ca. Ciwîyayîşê înan de  fikrê roje û  şewe, serre û aşme zaf bi qîymet bîy. Her gureyê xo bi rojî hesibno. Verê tîrijanê rojî de secde kerdo. Seba înan germê rojî, hewayê atmosferî, awe û erd çîyê en meqbûl ê.

Mîyanê mewsîmanê serre de mewsîmê wisarî seba înan mewsimo en muhîm o. Çimke eke wisar ame, hard beno newe. Mal û dawar zêno û beno zêde. Hard û hewa beno germin. Awî benê zêde. Tîrijê rojî her çîyê serê erdî kenê newe. Dergîya roje û şewe kî bena sey yewbînî.

Poxê muhîmîya wisarî û seyyewbînbîyayîşê roje û şewe ra  21ê aşma adare seba însananê rojhelatî hertim zaf muhîm bî. Coka 21. adare sereyê serra newîye ameyo qebulkerdiş.

A roje ra hetanî ewro 21. adare ra “newroze” (roja newîye) ameyo vatene. Hertim hetê kurdan ra na roje bi nameyê newroze ameya pîroz kerdene.

Heto bîn ra kî derheqê newroze de zaf vatiş û efsaneyî estê. Nê efsanan ra yew hebê kî efsana qiral Dehaq û asinkar Kawayî ya.

Goreyê vatişê na efsana, wextê bîyayîşê Îsayî ra ver 21. adare 612 de hukmdarê aşûrî Dehaqî şarê rojhelatî ser o zaf hukm kerdo. Kurdan rê zulmêde zaf girs kerdo. Têde şaranê  mazluman ser o no hukm bîyo zulmêde zaf xedar.

Şarê Mezopotamya -medî (kalikê kurdan), persî (kalikê Îranî), ûrartoyî (kalikê armenîyan)- têde binê zulmê Dehaqî de bîyê zar û war. No zulm her roje daha bîyo zêde.

Yew roje yew keyeskerê medan (ziwanê medan de manaya  na çekuye serek o) şarê xo ra vato:

“Êdî bes o. Ma damîşê zulmê Dehaqî nêbenîme. Gere ma no zulmê Dehaqî rê yew çare bivînîme. Rind goşdarîya mi bikerê. Ez ewro şono seraya Dehaqî. Çiqas ke mi ra ame ez kiştena ey ro xebetîno. Çimê şima her dem seraya Dehaqî de bê. Eke mi o maxlub kerd, ez seraya ey de adirêde zaf gur tafîno. Eke şîma kila adirî dîye, hucimê seraya Dehaqî bikerê. Ma bi na qeyde hukmê Dehaqî ra raxelesîme.”

Şarê medan têde no vatişê asinkar Kawayî raşt vînito û pê qebul kerdo.

Keyeskerê medan (asinkar Kawa) tedarîqe xo vînito û şîyo seraya Dehaqî. Mîyanê her didîne de şerêde zaf girs ameyo ca. Peynîya peyêne de asinkar Kawayî Dehaq mexlup kerdo û adirêde zaf girs tafîşto. Şarê medan ke kila adirî vînita, sere kerdo berz û seraya Dehaqî îşqal kerda. A roje ra dime zulmê Dehaqî û îqtîdarê Dehaqî qedîyo. Şarê medan û têde şarê rojhelatî bîyê azad. O wext ra hetanî ewro adir seba şarê  kurdan yeno bi manaya azadîye.

Bi goreyê yew efsana kî, dînê kurdan de û verê cû (zerdeştî de) adir zaf-zaf pîroz o. No dîn o wext hetê têde şaranê Îranî (şarê arîyan) de zaf dînêde meqbul o. Goreyê dînê Zerdeştî, manayaadirî gunayan ra pak bîyayen a. Adir yeno manaya şênatîye. Adir yeno manaya azadîye. No pox ra yo ke hetanî nika kî leyê merdimê kurdî de şênatîya adirî zaf muhîm a. Hona kî keyeyanê kurdan de lojînê adirî tim-tim pirrê adirî yê. Adirê lojînan hertim veşeno. Eke adir şoro xo ra, no qet çîyêde rind say nêbena. Peynîya peyêne de hetê kurdan de adirşaynayiş sey guna yena qebulkerdiş. No edet hetê kurdanê elewîyan de zaf meqbul o.

Elbet, efsane çîyêk muhîm o. Labelê raştî û bêraştîya înan zaf kî muhîme nîya. Çîyo muhîm o yo ke şarê ke nê efsanan qebul kenê, terefê înan ra vatişê nê efsanan meqbul qebulkerdiş o.

Coka newroze manaya xo kamjî efsanan ra cêno wa bicêro, a seba şarê kurdan zaf-zaf muhîm a. Hes kena manaya xo seba ameyîşê wisarî bo, hes kena manaya xo duştê zulmê Dehaqî de sereberzkerdena medan bo, hes kena manaya xo bi vatişê dînê zerdeştan pîrozbîyayîşê adirî bo, qet çîyê kî ferq nêkeno. Newroze seba kurda sey bîna cîgeranê înan a. Sey ruhê înan o. Sey estbîyayena înan û çînbîyayena înan a.

Ewro na roje seba azadîya şarê kurdan a. Na roje wextê hukmê Dehaqî û duştê nê hukmî de sereberzkerdena Kawayî çik bîya, seba kurdanê ewroyî kî a ya. Ciwîyayîşo raver ê kurdan o. Newroza ewroyî sey serra ÎV 612 de new a. Bi komelkîya xo, bi kulturkîya xo, bi sîyasîya xo seba kurdan yew nasname yo. Mîyanê Kawa û Mazlumî de qet ferq çin o. Tekoşîna a roje seba azadîya şaranê Mazluman bîye, ewro kî seba azadîya şarê kurdan a.

Şarê kurdî gere na roje de bikeyf bo, bi eşq bo. Nê keyf û eşqê xo kî meydananê Kurdîstanî de bîyaro ziwan. Her bajarê Kurdîstanî bikero pirrê renganê kesk û sor û zerdî. Her kes bizano ke kurdî azadîya xo ro wayîr benê. Her kes bizano ke kurdî estê.

Newroze azadîya kurdan a. Her kesê kurdî rê yew bî yew pîroz bo.

Alî Beytaş